İçindekiler
Hicaz Demiryolu, Sultan İkinci Abdülhamid ve Osmanlı İmparatorluğu döneminin en önemli başarılarından biridir. Hicaz Demiryolunun Mekke ve Medine’ye Şamdan seyahat süresini 50 günden 5 güne indirdiği için imparatorluğun bazı kısımlarının birbirine bağlanmasına katkıda bulunmuştur.
Hicaz Demiryolunun temel amacı, hacıların ve yolcuların imparatorluğun bölümleri arasında hareketini kolaylaştırmak için İslam Halifeliğinin başkenti “İstanbul” ile Medine ve Osmanlı İmparatorluğu’nun geri kalanını birbirine bağlamaktı.
Hicaz Demiryolunun Tarihi
Hicaz demiryolu fikri ilk kez 1864 yılında Birinci Sultan Abdülaziz döneminde şekillenmeye başlamış ancak proje, uygulamayı geciktiren pek çok mühendislik ve teknik zorluklarla karşılaşmıştır.
Sultan II. Abdülhamid, Osmanlı İmparatorluğu’nun tahta geçtikten sonra, Osmanlı devletlerini Hicaz Demiryoluna bağlayarak “İslami birlik” fikrini yaymaya hevesliydi.
1900 yılında Sultan Abdülhamid, Yeni Hicaz Demiryolunun kurulması sürecini başlatmak için emir verdi ve burada inşaat görevini Ahmed İzzet Paşa’ya emanet etti.
Projenin kurulması fikri, Anadolu Demiryolunu ve Bağdat Demiryolunu Hicaz ve Şam’a bağlayan bir demiryolu ağının inşasını içeriyordu. Böylece yolcular İstanbul’dan Medine ve Mekke’ye doğrudan seyahat edebilecekti.
Osmanlı İmparatorluğu’nun vilayetleri arasında haberleşme sürecini kolaylaştırmak için demiryolu boyunca bir telgraf hattı kurulması da planlanmıştı.
Sultan, Medine’nin Mekke’ye ve oradan Cidde limanına bağlı olması şartıyla, Medine’ye ulaşan Ürdün, Tabuk ve Mada’in Salih’ten geçerek Şam’da “Anadolu Demiryolu ile bağlantılı olacak” Hicaz Demiryoları’nın başlayacağına karar verdi.
Hicaz Demiryolunun Kurulmasının Amaçları
Hicaz Demiryolunun kurulmasının arkasında birçok amaç bulunmaktadır. Amaçlar şu şekilde sıralanbilmektedir:
Dini
Hicaz demiryolunun kurulmasının temel amacı, güvenli, hızlı ve konforlu bir seyahat rotası sağlayarak hacılara hizmet vermenin yanı sıra hacıları haydutlardan, tehlikeli seyahat ve yol koşullarından korumaktı.
Hicaz treni Hac masraflarında önemli bir düşüşe yol açacağından, proje ayrıca Hac’ı gerçekleştirmek isteyen hacıların sayısını artırmayı da amaçlamiştir.
Ekonomik
Tren hattı boyunca yer alan Şam ve Hicaz şehirleri için büyük bir ticari canlanma gerçekleştiren Hicaz Demiryolu, tarım ve sanayi ürünlerinin diğer bölgelere hızlı ve verimli bir şekilde taşınmasına katkı sağlayacağı için birçok ekonomik faydaya sahiptir.
Buna ek olarak, Hicaz Demiryolu’nun Cidde limanına bağlanması, bu dönemde Kızıldeniz’in en önemli limanlarından biri olarak kabul edilen Cidde’de ticarette önemli bir toparlanmaya yol açmıştır.
Askeri
Hicaz demiryolunun en önemli avantajlarından biri askeri stratejik faydalardır. Çünkü tren askeri seferleri ile asker ve teçhizatın imparatorluk boyunca hızlı bir şekilde taşınmasını kolaylaştırır.
Hicaz, Mekke, Medine ve Yemen’in dış saldırılardan korunmasına kuvvetli katkı sağlayacak şekilde asker ve savaş teçhizatının trenle taşınması planlanmıştır.
Siyasi
Sultan İkinci Abdülhamid, Osmanlı Devletine Avrupa’dan bağımsızlık vermeyi ve emperyalist ve sömürgeci ülkelerin emellerine karşı İslam Birliği fikriyle Müslümanların saflarını birleştirmeyi amaçlamıştır.
Padişah, devletin illerini birbirine bağlamak ve Osmanlı İmparatorluğu vatandaşlarına gerçek bir sadakat duygusu veren ulaşım hareketini geliştirmek için Hicaz Treni’ni kurmayı amaçlamıştır.
Hicaz Demiryolu Maliyeti
Hicaz demiryolu projesi çok pahalıydı. Çünkü proje bütçesi Osmanlı İmparatorluğu’nun toplam bütçesinin %18’ini yaklaşık 4 milyon Osmanlı lirası etmekteydi.
Projenin maliyeti bugünkü yaklaşık hesaplamalara göre 30.000 kilogram altındır.
Sultan II. Abdülhamid, devlete Anadolu Demiryolu ve Bağdat Demiryolu projelerinin yanı sıra birçok borcu da yüklediği için projeyi yurt dışından borç almadan hayata geçirmek istemiştir.
Halife, İslam dünyasına projeyi tamamlamak için bağışta bulunmaya çağırdı, çünkü Mayıs 1900 yılında Sultan II. Abdül Hamid’in cebinden 350 bin Osmanlı poundu ve Mısır Khedive II. Abbas Helmy binası bağışladı malzemeler.
Padişahın yanı sıra, devletin paşaları, çalışanları, tüccarları, askerleri ve İslam dünyasının dört bir yanından gelen tüm Müslümanlar önemli miktarda para bağışladılar.
Kurban Bayramındaki kurban derileri toplanıp satıldı ve bedelleri demiryolu bütçesini finanse etmek için aktarıldı, ayrıca demiryolu yapımına katkıda bulunmak için devlet çalışanlarının maaşlarının% 10’u düşüldü.
Devlet, tüm erkeklerden beş kuruşluk bir vergiye ek olarak, devlet işlemlerinde ödenmek üzere posta pulları bastı.
Bağışlar, projeyi kurmanın toplam maliyetinin yaklaşık üçte ikisini karşıladı ve güçlü katılım ve ivme ile o zamanın en başarılı bağış kampanyalarından biriydi.
Hicaz Treninin Kurulması
1 Mayıs 1900’de resmi olarak inşaat çalışmalarına başlamıştır ve aynı yıl 1 Eylül’de iki hükümdar II. Abdülhamid’in iktidarının 25. yıldönümünü kutlayan törenle Şam ile Dera arasındaki demiryolu hattının yapım süreci başladı.
Mühendislik işine, kendi önderliğinde çalışan 34 Alman ve Osmanlı mühendisi ile İtalyan, Fransız ve Belçikalı mühendisler tarafından çalışan bir Alman mühendis başkanlık ediyordu.
İşçi sayısının 5 ila 7 bin Osmanlı askeri olduğu tahmin edildiğinden ve bazı gönüllüler başka devletlerden geldiğinden, istihdam esas olarak Osmanlı ordusunun askerlerine bağlıydı.
Demiryolu hattında sürekli çalışan asker sayısı 200 mühendise ek olarak 6 bin askere ulaştı.
Harcamalardan tasarruf etmek için devlet, askerlere düşük bir maaş vermeye ve bunu inşaat işine katılan bir aceminin zorunlu askerlik süresinde 1 yıl azalma ile telafi etmeye karar verdi.
1903’te Hicaz demiryolu Umman’a, ardından 1904’te Maan’a ulaştı ve Şam ile Maan arasındaki ilk tren yolculuğu 1905’te başladı.
Hicaz Demiryolu, hattın Medine’de sadece Müslüman işçiler ve mühendislerle, bu önemli bölgenin kutsallığı dikkate alınarak Alman mühendislerin katılımı olmadan kurulmasıyla 31 Ağustos 1908’de Medine’ye ulaştı.
Hicaz Demiryolunun Karşılaştığı Zorluklar
Hicaz Demiryolu, en önemlisi Hicaz’daki su sıkıntısı olmak üzere birçok engelle karşılaştı. Bu sorun kuyular açılarak ve hava ve buhar pompaları kullanılarak çözüldü.
Demiryolunun bazı bölümleri tamamlandıktan sonra su tanklarını teslim etmek için kullanıldı.
İnşaat ve operasyonlar sırasında bir kriz oluştu. Devletin Sowell için banka kurmasına neden olan büyük bir sorun, bir sel vardı.
Aynı şekilde, Osmanlı mühendislerinin üzerini kil tabakası ile kaplayarak aştığı kumun hareket ettirilmesi sorunu, hatta paralel bir taş baraj inşa edilmesi sorunu vardı.
Hicaz Tren İstasyonları
Hicaz treninde çok sayıda istasyon vardı. İstasyonlar arası 20 kilometreye yakın, bazen daha azdı.
İstasyonlar arasındaki kısa mesafelerin amacı, su muhafazası için bir kuyu istasyonu ve rezervuar olduğu için dinlenme ve su temini amacıyla kentsel merkezlerin kurulmasına ek olarak Hicaz Demiryoları’nın korunmasını sağlamaktı.
Şam İstasyonu
Endülüs mimarisinden esinlenerek tasarlanmış Hicaz Demiryolu’nun ana istasyonlarından biridir.
Umman İstasyonu
Hicaz Demiryolu’nun en önemli istasyonlarından biridir. Şam’daki ana başlangıç istasyonuna 222 km uzaklıkta yer almakta ve idari ofislerin yanı sıra lokomotif ve kamyonların bakımı için bir operatör olan 5 alt hat içermektedir.
Tabuk İstasyonu
Ana istasyonlardan biri olarak kabul edilir ve istasyonun yaklaşık 80 bin metrekarelik bir alan üzerine inşa edilmiştir. Yola paralel düz bir hat üzerinde 13 binadan oluşur.
Madain Saleh İstasyonu
Madain Saleh istasyonu, güvenlik görevlileri için depolar ve binalara ek olarak, çalışanlar için konutlar, tuvaletler ve motor tamir atölyesi içerdiğinden stratejik bir konuma sahipti.
Medine İstasyonu
Eşsiz bir mimari tasarımla inşa edilen Hicaz Demiryolu’nun son istasyonu, 12 buharlı lokomotif kapasitelidir. Bir depo ve hat boyunca en büyük su deposunu içermektedir.
İstasyon, Mescid-i Nebevi’ye sadece 1 km uzaklıkta olup hat 1908 yılında resmi olarak açılmıştır. Şu anda istasyon binası “Hicaz Demiryolu Müzesi” adı altında müze olarak faaliyet göstermektedir.
Hicaz Demiryolu Köprüleri
Hicaz demiryolu hattı boyunca çeşitli boyutlarda yaklaşık 2000 köprü inşa edildi. Betonun taşınması ve ithal edilmesinin zorluğu nedeniyle uygulamasında yerel kayalar ve granit kayalar kullanılmıştır.
Köprüler kemerler şeklinde inşa edilmiş ve bu köprülerin en ünlüsü Ürdün’ün başkenti Umman’ın doğusunda bulunan kaba köprülerdir.
Hicaz Hat Trenleri ve Vagonları
Hicaz demiryolu trenlerini birçok farklı şirket inşa etti. Bunlardan en önemlileri Alman şirketleri “Zaksishi Machinfabrik”, “August Borsik” ve “Arnold Genç Lokomotif Kumaş” oldu.
Hicaz Demiryolu, 132 lokomotif ve 1.700 arabaya sahipti ve Al-Qadam istasyonunda bugüne kadar birçok araba hizmette.
Demiryolu uygulamasının başlamasıyla birlikte inşa edilen bazı buharlı trenlerin yanı sıra dizel lokomotifler eklendi ve halen çalışıyor.
Yemek yenebilecek yerlerin yanı sıra Hicaz vagonları, abdest yerleri ve bir ibadethaneyi içeriyordu.
Hicaz Demiryolunun Açılış Töreni
Receb’in yirmi saniyesi, MS 1326, MS 23 Ağustos 1908’e tekabül eden ilk tren, Şam’dan Medine’ye sadece 5 gün içinde ulaştıktan sonra geldi.
Osmanlı İmparatorluğu’nun tahtına oturan Sultan II. Abdülhamid’in anısına denk gelen ilk trenin gelişinden sonra açılış töreni bir hafta ertelendi, böylece tören 1 Eylül 1908’de gerçekleşecekti.
Açılış törenine ilk kez Medine’nin elektrikle aydınlatması eşliğinde, Müslümanlar Halifesi II. Abdül Hamid, açılış gününde, elektrik ve telgraf hatları demiryolu hattı boyunca genişletildiği için, açılış gününde Peygamber Camii’nin aydınlatmasını emretti.
Medine, bu tarihten sonra önemi nedeniyle doğrudan Osmanlı iç kesimiyle bağlantılı bağımsız bir valilik oldu.
Hicaz Demiryolunun Çalışma Süresi
Hicaz Demiryolu, kurulduğu eyaletleri büyük ölçüde etkiledi ve gayrimüslimlerin tüm istasyonları kullanmasına izin verildiği için kullanımı sadece Müslümanlar ile sınırlı kalmadı, ancak Medine’ye giriş gayrimüslimler için yasaklandı.
Hat başlangıçta yılda 30 bin hacı taşıyabiliyordu, ta ki sayı MS 1914’te Medine’den Şam’a haftalık 3 seferle yılda 300 bin hacıya ulaştı.
Hat ayrıca bölgeler ve eyaletler arasında para, asker ve mal taşımak için kullanıldı ve bu da ekonomik bir patlama yarattı.
Hicaz treni namaz vaktinde durduğundan, yolcuların namaz için belirlenen araca gitmesi için tren seferleri namaz vakitlerini aksatmamaya özen gösterdiği için trenin hareket saatleri ve saatleri namaz vakitlerine karşılık geldi.
Hicaz Treni, Şam ile Medine arasındaki seyahat süresini 40 günden sadece 5 güne indirdi, çünkü tren aslında sadece 72 saat sürüyordu, ancak tren istasyonlarında sık sık durması ve lokomotiflerin değiştirilmesi eskiden iki gün daha sürüyordu.
Hayfa şehri, Hicaz Demiryolu üzerinde büyük önem kazandı ve hat, demiryolu çevresinde kentsel topluluklar oluşturmaya başlayan Bedevi kabilelerinin istikrarına da katkıda bulundu.
Hat, şehre ulaşan son uçağın Kaptan Mahboob Ali Al-Husayni Al-Madani tarafından yönetildiği 18 Eylül 1918 Çarşamba gününe denk gelen 13.Cumada Al-Awwal 1336 AH 13’üne kadar çalışmaya devam etti.
Hicaz Demiryolu, 10 yıl boyunca Osmanlı Devleti tebaasına, Müslümanlara ve hacılara hizmet verirken, hat üzerinde yer alan şehirlerin büyük bir refaha tanık olduğu ve hacıların zaman ve sıkıntılarını azaltarak Hac yolculuğu kolaylaştırıldı.
Hicaz Demiryolunun Yıkılması
Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla ve İngiliz Dışişleri Bakanlığı Arap Ofisinin kararıyla Şerif Hüseyin, Hicaz Demiryolunun sabote edilmesine ve tahrip edilmesine büyük katkı sağlayan Arap ayaklanmasını duyurdu.
İngiliz ajanı “Lawrence”, isyancılara, Mekke ve Medine’de kuşatılmış Osmanlı kuvvetlerinin erzaklarını kesmek için rayları, köprüleri ve tünelleri yıkmak için kullanabilecekleri yıkıcı ve madencilik mekanizmaları sağladı.
İsyancılar, modern tarihin en uzun kuşatma dönemlerinden biri olarak kabul edilen ayaklanmanın Medine’yi iki yıl 7 ay boyunca kuşattığı Fahrüldin Paşa liderliğinde Medine içindeki Osmanlı güçlerini kuşatmak için demiryolu hattını imha ettiler.
İngilizlerle işbirliği yapan isyancı güçler de Osmanlı askerleri ile onlarla ittifak halindeki Arap aşiretleri ve devletin geri kalanı arasındaki iletişim araçlarını engelleyen telgraf hatlarını havaya uçurdu.
Hükümet, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilgisi nedeniyle Fakhrüddin Paşa’ya teslim olma emri verdi. ancak itaat etmeyi reddetti ve kuşatma dönemi boyunca Medine’yi savunmaya devam etti ve onu teslim olmaya ikna eden askerlerine açlık ve hastalık yoğunlaşıncaya kadar Medine’yi savunmaya devam etti zorla Fakhrüddin Paşa üzüntü ve büyük üzüntü ile Medine’yi terk ettiği teslimiyeti imzalamaya hazır olan çadıra taşıdı.
Bazı Siyonist örgütler, Filistin’i çevredeki bölgelerden daha fazla izole etmek için İkinci Dünya Savaşı sırasında Hicaz demiryolunun bazı kısımlarını da Filistin’de sabote etti.
Hicaz Demiryolu Hakkında Gerçekler
- Trenin içinde dua arabaları vardı.
- Tren tarifeleri namaz vakitlerini dikkate aldı.
- Hicaz Demiryolu, Şam-Medine arasındaki yolculuğu 40 günden 5 güne indirdi.
- Demiryolları geçtikleri şehirlerin çoğunda refaha ulaştı.
- Hicaz Treni’nin yapımı yaklaşık 30.000 kilogram altına mal oldu.
- Hicaz demiryolu zirvede yılda 300.000 hacı taşıyordu.
- Gayrimüslimler demiryolunu kullandılar, ancak Medine istasyonuna girmeleri yasaklandı.
- Hattın, Osmanlı devletinin tamamını karakterize etmek için Bağdat, Anadolu ve İstanbul çizgisiyle ilişkilendirilmesi planlandı.
- Birinci Dünya Savaşı’nda isyancılar demiryolunu sabote etti.
Hicaz Demiryolu Ne Zaman Kuruldu
İnşaat çalışmaları 1 Mayıs 1900’de Sultan II. Abdülhamid’in emriyle başladı.
Hicaz Demiryolu Neden Kuruldu
Hat, ekonomik bir rönesans elde etmenin ve her türlü saldırıdan korunmak için askeri teçhizatın taşınmasının yanı sıra, özellikle hacılara hizmet etmek ve Mekke ve Medine’ye seyahat süresini kısaltmak gibi birçok amaç için kuruldu.
Hicaz Demiryolunu Kim Sabote Etti
İngiliz Dışişleri Bakanlığı Arap Ofisi’nin emri ve casus Lawrence’ın desteğiyle isyancılar Hicaz demiryolu hattını sabote edip imha ettiler.
