فهرست مطالب
راه‌آهن حجاز یکی از مهمترین دستاوردهای دوران سلطان عبدالحمید دوم و امپراتوری عثمانی است که به پیوند بخش‌های امپراتوری با یکدیگر کمک کرد، زیرا راه‌آهن حجاز زمان سفر به مکه و مدینه را از 50 روز به تنها کاهش داد. 5 روز.
هدف اصلی راه‌آهن حجاز، پیوند پایتخت خلافت اسلامی « استانبول » با مدینه و بقیه امپراتوری عثمانی، برای تسهیل رفت و آمد زائران و مسافران بین بخش‌های امپراتوری بود.
تاریخچه راه آهن حجاز
ایده راه‌آهن حجاز برای اولین بار در سال 1864 در زمان سلطان عبدالعزیز اول شکل گرفت، اما این پروژه با مشکلات فنی و مهندسی زیادی مواجه شد که اجرای آن را به تاخیر انداخت.
زمانی که سلطان عبدالحمید دوم تاج و تخت امپراتوری عثمانی را به دست گرفت، سلطان مشتاق بود تا با پیوند دادن کشورهای عثمانی به راه آهن حجاز، ایده «وحدت اسلامی» را ترویج کند.
در سال 1900 سلطان دستورات خود را مبنی بر آغاز فرآیند تأسیس راه آهن حجاز جدید صادر کرد و در آنجا کار ساخت و ساز را به احمد عزت پاشا العابد سپرد.
ایده ایجاد این پروژه شامل ساخت شبکه راه آهنی بود که راه آهن آناتولی و راه آهن بغداد را به حجاز و شام وصل می کرد تا مسافران در پایان بتوانند مستقیماً از استانبول به مدینه و مکه سفر کنند .
این ایده شامل ایجاد یک خط تلگراف در طول راه آهن، به منظور تسهیل روند ارتباطی بین استان های امپراتوری عثمانی بود.
سلطان تصمیم گرفت که راه آهن حجاز «که به راه آهن آناتولی متصل خواهد شد» از دمشق آغاز شود و از عمان در اردن، تبوک و مدائن صالح بگذرد و به مدینه برسد، مشروط بر اینکه مدینه به مکه و از آنجا متصل شود. به بندر جده
هدف از تاسیس راه آهن حجاز
پشت سر راه اندازی راه آهن حجاز اهداف زیادی نهفته بود. اهداف را می توان به شرح زیر تقسیم کرد:
دینی
هدف اصلی از راه‌آهن حجاز، خدمات رسانی به زائران مسلمان از طریق فراهم کردن مسیری امن، سریع و راحت، علاوه بر محافظت از زائران در برابر راهزنان و شرایط خطرناک سفر بود.
این پروژه همچنین با هدف افزایش تعداد زائران حاضر به انجام مناسک حج است، زیرا قطار حجاز منجر به کاهش چشمگیر هزینه های حج می شود که باعث افزایش تعداد ورود به مکه می شود.
مقرون به صرفه
راه‌آهن حجاز با دستیابی به یک رنسانس تجاری عظیم برای شهرهای شام و حجاز که در امتداد خط قطار واقع شده‌اند، مزایای اقتصادی زیادی دارد، زیرا راه‌آهن به حمل سریع و کارآمد محصولات کشاورزی و صنعتی به سایر مناطق کمک می‌کند.
علاوه بر این، اتصال راه آهن حجاز به بندر جده که برنامه ریزی شده بود، باعث بهبود قابل توجه تجارت در جده می شود که یکی از بنادر مهم دریای سرخ در آن دوره به شمار می رود.
نظامی
یکی از مهمترین مزایای راه آهن حجاز مزایای نظامی آن است، زیرا قطار حرکت نظامی و به طور کلی حمل و نقل سریع سربازان و تجهیزات را در سراسر امپراتوری تسهیل می کند.
انتقال نیروها و تجهیزات جنگی با قطار برای کمک به محافظت از حجاز، مکه، مدینه و یمن در برابر حملات خارجی برنامه ریزی شده بود.
سیاسی
هدف سلطان عبدالحمید دوم اعطای استقلال دولت عثمانی از اروپا و متحد کردن صفوف مسلمانان از طریق ایده وحدت اسلامی بود که به دنبال رد تعصب ملی و قومی برای مقابله با جاه‌طلبی‌های کشورهای امپریالیستی و استعمارگر است. دولت عثمانی.
هدف سلطان ایجاد قطار حجاز بود تا استان های ایالت را با یکدیگر پیوند دهد و حرکت حمل و نقل را تقویت کند، که به شهروندان امپراتوری عثمانی احساس واقعی وفاداری می دهد زیرا نشان می دهد که امپراتوری بدون تبعیض به همه استان ها اهمیت می دهد.
تامین مالی پروژه راه آهن حجاز
پروژه راه آهن حجاز بسیار پرهزینه بود، زیرا بودجه پروژه 18 درصد از کل بودجه امپراتوری عثمانی، در حدود 4 میلیون لیره عثمانی بود.
هزینه این پروژه بر اساس محاسبات تقریبی امروز حدود 30000 کیلوگرم طلا است.
سلطان عبدالحمید دوم می‌خواست این پروژه را بدون وام گرفتن از خارج اجرا کند، زیرا دولت علاوه بر بدهی‌های پروژه‌های راه‌آهن آناتولی و راه‌آهن بغداد، با بدهی‌های زیادی نیز مواجه بود.
خلیفه از جهان اسلام درخواست کرد تا برای تکمیل این پروژه کمک مالی کند، زیرا کمپین اهدایی در ماه می 1900 با کمک مالی ویژه ای از جیب سلطان عبدالحمید دوم به مبلغ 350 هزار پوند عثمانی و خدیو راه اندازی شد. از مصر عباس حلمی دوم مصالح ساختمانی را اهدا کرد.
علاوه بر سلطان، پاشاهای دولت، کارمندان، بازرگانان، سربازان و همه مسلمانان از سراسر جهان اسلام مقدار قابل توجهی پول اهدا کردند.
پوست های قربانی در کربان بایرام جمع آوری و فروخته شد و قیمت آن برای تامین بودجه راه آهن و همچنین کسر 10 درصد از حقوق کارکنان دولت برای کمک به ساخت راه آهن واریز شد.
دولت همچنین تمبرهای پستی صادر کرد که باید در معاملات دولتی پرداخت شود تا درآمد خود را برای تأمین مالی پروژه بازگرداند، علاوه بر مالیات پنج کوروش برای همه مردان.
این کمک‌ها حدود دو سوم کل هزینه راه‌اندازی این پروژه را پوشش می‌داد و یکی از موفق‌ترین کمپین‌های اهدایی در آن زمان، با مشارکت و شتاب قوی بود.
تأسیس قطار حجاز
کار ساخت و ساز و ساخت و ساز به طور رسمی در 1 می 1900 آغاز شد و روند ساخت خط راه آهن بین دمشق و درعا در 1 سپتامبر همان سال در مراسمی به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد به قدرت رسیدن سلطان عبدالحمید دوم آغاز شد.
کار مهندسی توسط یک مهندس آلمانی اداره می شد که تحت رهبری او 34 مهندس آلمانی و عثمانی و همچنین مهندسان ایتالیایی، فرانسوی و بلژیکی کار می کرد.
استخدام عمدتاً به سربازان ارتش عثمانی بستگی داشت، زیرا تعداد کارگران بین 5 تا 7 هزار سرباز عثمانی تخمین زده می شد و تعدادی داوطلب از ایالت های دیگر می آمدند.
تعداد سربازان شاغل دائم در خط راه آهن به 6 هزار سرباز و 200 مهندس رسید.
برای صرفه جویی در هزینه ها، دولت تصمیم گرفت به سربازان حقوق کم بدهد و این را با کاهش 1 ساله در دوره خدمت سربازی برای استخدام کننده ای که در کار ساخت و ساز شرکت می کند جبران کند.
در سال 1903، خط آهن حجاز به عمان و سپس به معان در سال 1904 رسید و اولین سفر قطار بین دمشق و معان در سال 1905 انجام شد.
راه آهن حجاز در 31 اوت 1908 به مدینه رسید که با توجه به حرمت حرم، تنها با کارگران و مهندسان مسلمان و بدون مشارکت مهندسان آلمانی خط در مدینه ایجاد شد.
مشکلاتی که راه آهن حجاز با آن روبرو بود
راه آهن حجاز با موانع زیادی روبرو بود که مهم ترین آن کمبود آب در حجاز بود. این مشکل با حفر چاه و استفاده از پمپ های هوا و بخار حل شد.
برخی از بخش‌های راه‌آهن پس از تکمیل برای تحویل مخازن آب مورد استفاده قرار گرفت.
همچنین یک مشکل بزرگ وجود داشت، یک سیل، که در آن یک بحران در طول ساخت و ساز و عملیات شکل گرفت و دولت را بر آن داشت تا بانک هایی را برای Sowell در امتداد خط ایجاد کند.
همین طور مشکل جابجایی شن و ماسه وجود داشت که مهندسان عثمانی با پوشاندن لایه ای از خاک بر روی آن غلبه کردند و علاوه بر آن سدی سنگی به موازات خط ساختند.
ایستگاه های راه آهن حجاز
در قطار حجاز ایستگاه های زیادی وجود داشت، زیرا فاصله ایستگاه ها نزدیک به 20 کیلومتر و گاهی کمتر از آن بود.
هدف از فواصل کوتاه بین ایستگاه‌ها، حفظ راه‌آهن حجاز و ایجاد مراکز شهری برای استراحت و تأمین آب بود، زیرا یک ایستگاه چاه و یک مخزن برای حفظ آب وجود داشت.
ایستگاه دمشق
یکی از ایستگاه های اصلی راه آهن حجاز که طراحی آن از معماری اندلس الهام گرفته شده است.
ایستگاه امان
یکی از ایستگاه های مهم راه آهن حجاز در 222 کیلومتری ایستگاه اصلی دمشق قرار دارد و شامل 5 خط فرعی، اپراتور تعمیر و نگهداری لکوموتیوها و کامیون ها و همچنین دفاتر اداری می باشد.
ایستگاه تبوک
این ایستگاه یکی از ایستگاه های اصلی محسوب می شود و از 13 ساختمان در یک خط مستقیم به موازات مسیر تشکیل شده است که ایستگاه در زمینی به مساحت حدود 80 هزار متر مربع ساخته شده است.
ایستگاه مدائن صالح
ایستگاه مدائن صالح یک موقعیت استراتژیک را اشغال کرد، زیرا دارای یک کارگاه تعمیر موتور، علاوه بر انبارها و ساختمان‌های نگهبان، مسکن کارکنان، سرویس‌های بهداشتی و توالت بود.
ایستگاه مدینه
آخرین ایستگاه راه‌آهن حجاز که با طراحی معماری منحصربه‌فردی ساخته شده است، دارای انباری با ظرفیت 12 دستگاه لوکوموتیو بخار است و شامل بزرگترین مخزن آب در طول خط است.
این ایستگاه تنها یک کیلومتر با مسجد النبی فاصله دارد و این خط به طور رسمی در سال 1908 افتتاح شد. در حال حاضر ساختمان ایستگاه به عنوان موزه با نام «موزه راه آهن حجاز» در حال فعالیت است.
پل های راه آهن حجاز
حدود 2000 پل در اندازه های مختلف در طول خط راه آهن حجاز ساخته شد. در اجرای آنها از سنگ های محلی و سنگ های گرانیتی به دلیل سختی حمل و نقل و واردات بتن استفاده شده است.
پل ها به شکل طاق ساخته شده اند و معروف ترین این پل ها، پل های ناهموار واقع در شرق امان، پایتخت اردن است.
قطار و واگن خط حجاز
شرکت‌های مختلفی قطارهای راه‌آهن حجاز را ساختند که از مهمترین آنها می‌توان به شرکت‌های آلمانی «زاکسیشی ماشین فابریک»، «آگوست بورسیک» و «آرنولد یانگ لوکوموتیو فابریک» اشاره کرد.
راه آهن حجاز در گذشته دارای 132 لکوموتیو و 1700 واگن بود و هنوز خودروهای زیادی در ایستگاه القدم در حال خدمت هستند.
لکوموتیوهای دیزلی به همراه چند قطار بخار که با آغاز اجرای راه آهن ساخته شده اند اضافه شده و همچنان در حال فعالیت هستند.
شامل واگن‌های راه‌آهن حجاز، وضوخانه و نمازخانه، علاوه بر مکان‌هایی برای صرف غذا بود.
مراسم افتتاحیه راه آهن حجاز
در بیست و دوم رجب سال 1326 هجری قمری، مطابق با 23 اوت 1908 میلادی، اولین قطار از دمشق به مدینه رسید، تنها پس از طی کردن مسافت طی 5 روز.
مراسم افتتاحیه برای مصادف شدن با یادبود سلطان عبدالحمید دوم بر تخت امپراتوری عثمانی، پس از ورود اولین قطار به مدت یک هفته به تعویق افتاد تا مراسم در اول سپتامبر 1908 برگزار شود.
مراسم افتتاحیه با روشن شدن مدینه با برق برای اولین بار همراه بود، زیرا خلیفه مسلمین عبدالحمید دوم دستور داده بود تا مسجد النبی را در روز افتتاحیه روشن کنند، زیرا خطوط برق و تلگراف در کنار مسجد گسترش یافته بود. خط راه آهن.
مدینه پس از آن تاریخ تبدیل به یک فرمانداری مستقل شد که به دلیل اهمیتش مستقیماً با کشور عثمانی مرتبط بود.
دوره کار راه آهن حجاز
راه‌آهن حجاز بر ایالت‌هایی که در آن تأسیس شده بود تأثیر زیادی گذاشت و استفاده از آن فقط به مسلمانان محدود نشد، زیرا غیرمسلمانان مجاز بودند از همه ایستگاه‌ها استفاده کنند، اما دسترسی به مدینه برای غیر مسلمانان ممنوع بود.
این خط در ابتدا می‌توانست سالانه 30 هزار زائر را جابجا کند تا اینکه این تعداد در سال 1914 میلادی با 3 پرواز هفتگی از مدینه به دمشق به 300 هزار زائر در سال رسید.
این خط همچنین برای حمل و نقل پول، سربازان و کالاها بین مناطق و ایالت ها استفاده می شد که باعث رونق اقتصادی شد.
زمان و ساعت حرکت قطار با اوقات نماز مطابقت داشت، زیرا در سفرهای قطار دقت می شد که مزاحم اوقات نماز نشود، زیرا قطار حجاز در وقت نماز توقف می کند تا مسافران به سمت واگن تعیین شده برای نماز بروند.
قطار حجاز زمان سفر بین دمشق و مدینه را از 40 روز به تنها 5 روز کاهش داد، زیرا قطار در واقع تنها 72 ساعت طول می کشید، اما توقف مکرر قطار در ایستگاه ها علاوه بر تعویض لوکوموتیو، دو روز بیشتر طول می کشید. .
شهر حیفا در راه آهن حجاز اهمیت زیادی پیدا کرد و این خط همچنین به ثبات قبایل بادیه نشین کمک کرد که شروع به تشکیل جوامع شهری در اطراف راه آهن کردند.
این خط تا سیزدهم جمادی الاول 1336 هجری قمری مطابق با چهارشنبه 18 سپتامبر 1918 به کار خود ادامه داد که آخرین پروازی که به شهر رسیده بود توسط کاپیتان محبوب علی الحسینی المدنی انجام شد.
راه آهن حجاز به مدت 10 سال به اتباع امپراتوری عثمانی، مسلمانان و زائران خدمات رسانی کرد که در این مدت شهرهای واقع در این خط شاهد رونق زیادی بود و سفر حج با کاهش زمان و سختی زائران تسهیل شد.
تخریب راه آهن حجاز
با شروع جنگ جهانی اول و با تصمیم دفتر عربی در وزارت خارجه بریتانیا، شریف حسین شورش اعراب را اعلام کرد که کمک زیادی به خرابکاری و تخریب راه آهن حجاز کرد.
مأمور انگلیسی «لارنس» مکانیسم‌های مخرب و مین‌زنی را در اختیار شورشیان قرار داد که می‌توانستند از آن برای تخریب مسیرها، پل‌ها و تونل‌ها استفاده کنند تا تدارکات نیروهای عثمانی را که در مکه و مدینه محاصره شده بودند، قطع کنند.
شورشیان خط راه آهن را برای محاصره نیروهای عثمانی در داخل مدینه به رهبری فخرالدین پاشا تخریب کردند، جایی که قیام مدینه را به مدت دو سال و 7 ماه محاصره کرد که یکی از طولانی ترین دوره های محاصره در تاریخ معاصر محسوب می شود.
نیروهای شورشی که با انگلیس همکاری می کردند خطوط تلگراف را نیز منفجر کردند که مانع از راه ارتباطی سربازان عثمانی و قبایل عرب متحد با آنها و بقیه ایالت شد.
همچنین بخوانید : مدرسه عثمانی اندرون
دولت فخرالدین پاشا را به دلیل شکست امپراتوری عثمانی در جنگ جهانی اول به تسلیم دستور داد، اما او از اطاعت سرباز زد و در تمام مدت محاصره به دفاع از مدینه ادامه داد تا اینکه گرسنگی و بیماری بر وی تشدید شد. سربازانی که او را متقاعد به تسلیم کردند و به زور به خیمه ای که برای امضای تسلیم آماده شده بود بردند و در آنجا فخرالدین پاشا با اندوه و اندوه فراوان مدینه را ترک کرد.
برخی از سازمان‌های صهیونیستی در طول جنگ جهانی دوم، بخش‌هایی از راه‌آهن حجاز را در فلسطین نیز خراب کردند تا فلسطین را از مناطق اطراف منزوی کنند.
همچنین بخوانید : سلطان محمد وحید الدین … آخرین خلیفه و سلطان عثمانی
حقایقی در مورد راه آهن حجاز
- داخل قطار واگن های نماز بود .
- برنامه قطارها اوقات نماز را در نظر می گرفت.
- راه آهن حجاز مسیر دمشق و مدینه را از 40 روز به 5 روز کوتاه کرد.
- راه آهن در بسیاری از شهرهایی که از آن عبور کردند به رونق رسید.
- ساخت قطار حجاز حدود 30 هزار کیلوگرم طلا هزینه داشته است.
- راه آهن حجاز در اوج خود سالانه 300000 زائر را جابجا می کرد.
- غیر مسلمانان از راه آهن استفاده می کردند، اما از ورود به ایستگاه مدینه منع شدند.
- این خط برنامه ریزی شده بود که با خط بغداد، آناتولی و استانبول مرتبط شود تا کل کشور عثمانی را مشخص کند.
- در جنگ جهانی اول، شورشیان راه آهن را خراب کردند.
راه آهن حجاز چه زمانی تاسیس شد؟
کار ساخت و ساز در 1 می 1900 به دستور سلطان عبدالحمید دوم آغاز شد.
چرا راه آهن حجاز تاسیس شد؟
این خط برای بسیاری از اهداف، به ویژه خدمات رسانی به زائران و کاهش زمان سفر به مکه و مدینه، علاوه بر دستیابی به یک رنسانس اقتصادی و حمل تجهیزات نظامی برای محافظت در برابر هرگونه حمله ایجاد شد.
چه کسانی در راه آهن حجاز خرابکاری کردند؟
شورشیان به دستور دفتر عربی در وزارت خارجه انگلیس و با حمایت لورنس جاسوس، خط راه آهن حجاز را خراب کردند.
