فهرست مطالب
کشاورزی در ترکیه در سال ۲۰۲۵ همچنان به عنوان ستون فقرات اقتصاد این کشور باقی مانده است و نقشی حیاتی در امنیت غذایی، اشتغالزایی و صادرات ایفا میکند. با وجود بهرهوری بالا در هر هکتار، این بخش در سال جاری با چالشهای استثنایی روبرو بوده است: دورههای خشکسالی تاریخی، نوسانات هزینهها و تغییرات بنیادین در سیاستهای حمایتی دولت، تصویر کلی این صنعت را شکل دادهاند.
در این مقاله، نتایج برداشت محصول در سال ۲۰۲۵ را تحلیل میکنیم، مناطق کلیدی کشاورزی را مورد بررسی قرار میدهیم و مدل جدید حمایتی دولت را که قرار است جهتگیری کشاورزی ترکیه را در سالهای آینده تغییر دهد، تبیین میکنیم.
عوامل کلیدی در بخش کشاورزی ترکیه ۲۰۲۵
- تغییرات اقلیمی و خشکسالی تاریخی: سال ۲۰۲۵ به عنوان یکی از خشکترین سالهای تاریخ معاصر در سوابق ثبت خواهد شد. دادههای هواشناسی نشان میدهند که بهویژه ماههای اکتبر تا مارس، کمبارشترین ماهها در ۶۵ سال اخیر بودهاند. این وضعیت منجر به علائم شدید خشکسالی در تقریباً تمامی مناطق، از مرمره تا جنوب شرق آناتولی شده است. در استانهایی مانند قونیه و شانلیاورفا، میزان تولید محصولات دیم به شدت کاهش یافت.
- بحران آب و فرسایش خاک: خشکسالی هیدرولوژیک مقامات را مجبور به اعمال محدودیتهای شدید در آبیاری کرد. در آناتولی مرکزی، با پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی، تشکیل فروچالهها (Obruk) شتاب گرفته است. کارشناسان هشدار میدهند که بدون مدیریت پایدار آب، بخشهای وسیعی از زمینهای زراعی در معرض خطر بیابانزایی قرار دارند.
- بازار کار و روند دستمزدها: ترکیه پتانسیل نیروی کار بالایی دارد، اما هزینههای دستمزد در سال ۲۰۲۵ به دلیل تورم افزایش چشمگیری داشت. میانگین حقوق ماهانه برای کارگران کشاورزی تماموقت بین ۲۲,۰۰۰ تا ۲۶,۰۰۰ لیر ترکیه متغیر بود. کارگران فصلی (Mevsimlik işچی) در مناطقی مانند چوکوروا (Çukurova) دستمزدهای روزانهای تا ۱,۰۰۰ لیر دریافت کردند که نسبت به سالهای قبل دو برابر شده است؛ امری که هزینه تولید محصولات پرزحمت مانند پنبه و میوه را افزایش داد.
- مدل جدید حمایتهای دولتی (۲۰۲۵-۲۰۲۷): سال ۲۰۲۵ آغازگر یک اصلاحات تاریخی بود. مدل جدید «برنامهریزی تولید»، یارانهها را به شدت به نقشههای کشت مورد تأیید دولت متصل میکند. هدف این طرح، کاهش کشت محصولات آببر در مناطق خشک و تقویت هدفمند محصولات استراتژیک مانند غلات و دانههای روغنی است.
- لجستیک استراتژیک: علیرغم دشواریهای تولید، ترکیه به دلیل زیرساختهای مدرن و موقعیت جغرافیایی خود، همچنان یک مرکز (Hub) اصلی برای تجارت محصولات کشاورزی بین اروپا، آسیا و روسیه است. کسانی که به بازیگران بزرگ اقتصاد این کشور علاقهمند هستند، میتوانند در بررسی ما درباره ۱۰ شرکت برتر ترکیه اطلاعات بیشتری کسب کنند.
آمار کلیدی کشاورزی در ترکیه
اگرچه سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی (GDP) در بلندمدت رو به کاهش است، اما همچنان یک بخش کلیدی محسوب میشود. با این حال، دادههای سال ۲۰۲۵ تأثیرات منفی شرایط جوی را به وضوح نشان میدهند.
- بهرهبرداری از اراضی: از حدود ۲۴ میلیون هکتار اراضی کشاورزی، حدود ۷۷ درصد به زراعت (غلات) اختصاص دارد. سهم اراضی آبی به واسطه پروژههای بزرگ دولتی در حال رشد است، اما این رشد تنها توانست بخشی از تأثیر خشکسالی ۲۰۲۵ را جبران کند.
- سهم در تولید ناخالص داخلی: در حالی که اقتصاد کل در سال ۲۰۲۵ رشد ملایمی داشت، بخش کشاورزی در فصلهای اول سال شاهد انقباض در ارزش افزوده بود. سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی در حدود ۵.۵ تا ۵.۸ درصد در نوسان است.
- تجارت خارجی: ترکیه همچنان غول صادرات مواد غذایی باقی مانده است. با وجود کاهش حجم تولید در برخی مواد خام، ارزش صادرات به دلیل افزایش قیمتهای جهانی و تمرکز بر محصولات فرآوری شده، پایدار ماند.
- کاهش تولید: اولین برآوردهای سازمان آمار ترکیه (TÜİK) برای سال ۲۰۲۵ نشاندهنده کاهش بیش از ۵ درصدی تولید غلات و کاهش نزدیک به ۲۵ درصدی در تولید برخی میوهها بود. تنها استثنا ذرت بود که به لطف آبیاری شاهد افزایش تولید بود.
- اصلاحات ساختاری: با آغاز سرشماری عمومی کشاورزی در سال ۲۰۲۵ و اجاره دادن زمینهای دولتی بایر، دولت در تلاش است تا پتانسیلهای استفاده نشده را فعال کند.
نتایج برداشت محصول در ترکیه: یک نگاه کلی
شرایط اقلیمی سال ۲۰۲۵ تفاوتهای زیادی در نتایج برداشت ایجاد کرده است. در حالی که محصولات تحت آبیاری وضعیت پایداری داشتند، محصولات دیم و گونههای حساس میوه آسیبهای جدی دیدند.
کشت غلات
گندم
گندم استراتژیکترین محصول برای امنیت غذایی ترکیه است. برداشت سال ۲۰۲۵ با تخمین ۱۹.۶ میلیون تن، به طور قابل توجهی کمتر از سال گذشته (حدود ۲۱ میلیون تن) بود. بهویژه در آناتولی مرکزی، خشکسالی بهار باعث کاهش عملکرد در هر هکتار شد. برای تأمین نیاز صنعت عظیم آرد و پاستا، ترکیه همچنان به واردات وابسته است، اما هدف بلندمدت تولید ۳۰ میلیون تن را دنبال میکند.
جو
تولید جو نیز که برای دامداری ضروری است، در سال ۲۰۲۵ کاهش یافت. پیشبینیها حاکی از تولید حدود ۷.۵ میلیون تن است؛ کاهشی که فشار بر قیمت خوراک دام را افزایش داد. دولت با آزادسازی واردات سعی در کنترل وضعیت داشت.
ذرت
برخلاف گندم و جو، ذرت برنده سال ۲۰۲۵ بود. از آنجایی که ذرت عمدتاً به صورت آبی کشت میشود، تولید آن طبق تخمینها با ۵ درصد افزایش به حدود ۸.۵ میلیون تن رسید. این امر عرضه داخلی را تقویت میکند، اما هنوز کل نیاز ۱۲ میلیون تنی کشور را پوشش نمیدهد.
گیاهان صنعتی
پنبه
پنبه «طلای سفید» ترکیه و پایه صنعت قدرتمند نساجی این کشور است. تولید پنبه الیاف در فصل ۲۰۲۵/۲۶ حدود ۷۰۰,۰۰۰ تا ۸۰۰,۰۰۰ تن برآورد شد. هزینههای بالا و کمبود آب بر تولیدکنندگان فشار آورد. با این حال، ترکیه همچنان یک بازیگر جهانی در فرآوری نساجی است. برای آشنایی با محصولات نهایی این بخش، میتوانید مقالات ما درباره برندهای برتر حوله ترکیه را مطالعه کنید.
چغندرقند
با تولید بیش از ۲۱ میلیون تن، برداشت چغندرقند در سال ۲۰۲۵ نسبتاً پایدار ماند، هرچند اندکی کمتر از سطح سال قبل بود. شرکت دولتی Türkşeker خرید تضمینی را انجام میدهد و اطمینان حاصل میکند که با وجود کاهش جزئی، کمبودی در عرضه شکر ایجاد نشود.
چای
کشت چای در سواحل دریای سیاه (ریزه و ترابزون) در سال ۲۰۲۵ مقاومت خوبی نشان داد. تولید سالانه چای خشک در حدود ۲۰۰,۰۰۰ تن ثابت مانده و تقریباً تمام نیاز داخلی این کشور چایدوست را تأمین میکند.
دانههای روغنی
زیتون
پس از سال رکوردشکنی ۲۰۲۴، درختان زیتون در سال ۲۰۲۵ در دوره استراحت طبیعی خود (سال ناآوری یا Yok Yılı) قرار دارند. برداشت زیتون حدود ۲.۴۵ میلیون تن تخمین زده میشود که نشاندهنده کاهش چشمگیر است. با این حال، ذخایر موجود برای پاسخگویی به بازارهای صادراتی روغن زیتون کافی است.
آفتابگردان
آفتابگردان در سال ۲۰۲۵ به شدت از موج گرما در منطقه تراکیا (Thrace) آسیب دید. کاهش تولید اجتنابناپذیر بود که این امر اهمیت واردات برای صنعت روغنهای خوراکی را در کوتاهمدت افزایش داد.
میوه و صیفیجات
فندق
ترکیه بر ۷۰ درصد بازار جهانی فندق تسلط دارد. اما سال ۲۰۲۵ سال بحرانی بود: آفاتی مانند سن بدبو و یخبندانهای دیررس، پیشبینیهای برداشت را به زیر ۵۰۰,۰۰۰ تن کاهش دادند. این موضوع منجر به افزایش قیمتها در بازار جهانی شد، چرا که تقاضای صنایع شیرینیسازی همچنان بالاست.
صیفیجات
گوجهفرنگی، فلفل و خیار از مهمترین کالاهای صادراتی هستند. در حالی که کشت در فضای باز از گرما آسیب دید، کشت گلخانهای در آنتالیا و مرسین توانست محصول پایداری ارائه دهد. گوجهفرنگی همچنان پادشاه صادرات در بخش کشاورزی است.
مناطق کشاورزی ترکیه
تنوع کشاورزی ترکیه بر اساس مناطق اقلیمی مختلف آن است:
- آناتولی مرکزی (انبار غله): مرکز تولید گندم، جو و چغندرقند. تمرکز در اینجا بر مدرنسازی آبیاری برای مقابله با خشکسالی است.
- اژه و مدیترانه (قطبهای صادرات): به دلیل زمستانهای معتدل، میوه، صیفیجات، مرکبات و زیتون در این مناطق غالب هستند. گلخانهها ویژگی اصلی چشمانداز این مناطق هستند.
- منطقه دریای سیاه: اقلیم مرطوب برای فندق و چای ایدهآل است. همچنین دامداری سنتی در اینجا ریشه عمیقی دارد.
- جنوب شرق آناتولی (منطقه GAP): از طریق پروژه عظیم سدسازی GAP، پنبه، ذرت و عدس قرمز در مقیاس وسیع در این منطقه کشت میشوند.
حمایتهای دولتی: مدل جدید از سال ۲۰۲۵
دولت ترکیه در سال ۲۰۲۵ سیستم حمایتی خود را به طور ریشهای بازسازی کرد تا امنیت برنامهریزی و پایداری را افزایش دهد. سیستم جدید بر اساس برنامههای ۳ ساله (۲۰۲۵-۲۰۲۷) استوار است.
- حمایت پایه: برای محصولات استراتژیک (مانند گندم، جو و دانههای روغنی)، دولت ۵۰٪ هزینه سوخت و ۲۵٪ هزینه کود را به صورت مقطوع پرداخت میکند.
- حمایت برنامهریزی شده هدفمند: کشاورزانی که تولید خود را در حوضههای کشاورزی خاص (Havza) و بر اساس دستورالعملهای وزارتخانه تنظیم کنند بهویژه در مناطق کمآب حمایت بیشتری دریافت میکنند. در این حالت، دولت تا ۱۰۰٪ هزینه سوخت و ۵۰٪ هزینه کود را تقبل میکند.
- فعالسازی زمینهای بایر: زمینهایی که به مدت دو سال بدون استفاده بمانند، اکنون میتوانند به اجبار اجاره داده شوند تا سطح تولید افزایش یابد.
- سرشماری کشاورزی: سرشماری که از سال ۲۰۲۵ آغاز شده، قرار است برای اولین بار از سال ۲۰۰۱ دادههای دقیق برای هدایت سیاستگذاریها فراهم کند.
- تأمین مالی: زراعت بانک (Ziraat Bank) همچنان وامهای یارانهای، بهویژه برای سرمایهگذاری در فناوریهای صرفهجویی در مصرف آب و نوسازی، ارائه میدهد.
کشاورزی ترکیه در سال ۲۰۲۵ در یک فاز گذار و تحول قرار دارد. ترکیب سازگاری با تغییرات اقلیمی و هدایت دولتی، فرصتهای جدیدی را برای سرمایهگذاران و شرکا فراهم میکند، اما نیازمند شناخت دقیق از شرایط منطقهای است.
