Πίνακας περιεχομένων
Τα ποιήματα του Ναζίμ Χικμέτ αποτελούν μερικά από τα πιο επιδραστικά και συναισθηματικά έργα της σύγχρονης τουρκικής λογοτεχνίας. Ως «ρομαντικός κομμουνιστής» και επαναστάτης ποιητής, ο Χικμέτ πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του στη φυλακή ή στην εξορία, όμως οι στίχοι του για την αγάπη, την ελευθερία και την ανθρωπιά ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο.
Γεννημένος σε μια εύπορη οικογένεια, ο Ναζίμ Χικμέτ καταδιώχθηκε για τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Μετά από χρόνια στις τουρκικές φυλακές, κατάφερε να διαφύγει στη Σοβιετική Ένωση το 1951. Στη συνέχεια, η Τουρκία του αφαίρεσε την υπηκοότητα μια οδυνηρή πράξη για έναν πατριώτη που έκανε την πατρίδα του αθάνατη μέσα από τους στίχους του. Μόλις στις 5 Ιανουαρίου 2009, σχεδόν μισό αιώνα μετά τον θάνατό του, η τότε κυβέρνηση του απέδωσε μεταθανάτια την τουρκική υπηκοότητα.
Σημείωση: Τα παρακάτω κείμενα είναι ελεύθερες, ποιητικές αποδόσεις στα ελληνικά, εμπνευσμένες από τα πρωτότυπα του Ναζίμ Χικμέτ. Στόχος τους είναι να κάνουν την ατμόσφαιρα, τις εικόνες και τη συναισθηματική στάση του ποιητή προσιτές στον σημερινό αναγνώστη.
1. Ο γαλανομάτης γίγαντας (Mavi Gözlü Dev)
Αυτό το ποίημα αντανακλά τη σύγκρουση ανάμεσα στον επαναστατικό αγώνα και την επιθυμία για την οικογενειακή γαλήνη.
Ήταν κάποτε ένας γίγαντας με γαλανά μάτια,
που αγάπησε μια μικροσκοπική γυναίκα.
Η γυναίκα όμως ονειρευόταν ένα σπιτάκι,
με έναν κήπο όπου μοσχοβολά το αγιόκλημα.
Ο γίγαντας αγαπούσε γιγάντια, όπως αγαπούν οι γίγαντες,
με χέρια φτιαγμένα για μεγάλα κατορθώματα,
όχι για το χτίσιμο μιας μικρής εστίας,
όχι για το χτύπημα μιας σιωπηλής πόρτας.
Δεν μπόρεσε να χτίσει το όνειρό της.
Στα γαλανά του μάτια έστεκαν δάκρυα σαν αστέρια.
Η μικρή γυναίκα, κουρασμένη από τα πελώρια βήματα,
διάλεξε τελικά έναν νάνο, πλούσιο σε χρυσό και ηρεμία.
Βρήκε το αγιόκλημά της στον μαρμαρένιο κήπο.
Και ο γίγαντας κατάλαβε μόνος πια στο μέγεθός του –:
Για έναν ερωτευμένο γίγαντα δεν υπάρχει σπίτι με αγιόκλημα,
παρά μόνο ο μακρύς δρόμος και η θύμηση.
2. Η καρυδιά (Ceviz Ağacı)
Ένα από τα πιο διάσημα έργα του, που έμεινε αθάνατο και ως τραγούδι. Διαδραματίζεται στο ιστορικό πάρκο Γκιουλχανέ της Κωνσταντινούπολης.
Το κεφάλι μου αφρίζει σαν σύννεφο πάνω από τη θάλασσα·
είμαι μια καρυδιά στο πάρκο Γκιουλχανέ.
Ένας παλιός κόμπος στον λαιμό, ριζωμένος και γερός,
όμως ούτε εσύ ούτε η αστυνομία το ξέρετε: Αυτός είμαι εγώ.
Στο πάρκο Γκιουλχανέ στέκομαι, μια καρυδιά, ψηλή και σιωπηλή.
Τα φύλλα μου, σπαρταρώντας σαν ψάρια στο νερό, τρεμοπαίζουν στο φως.
Σου γνέφουν, μεταξένια και γεμάτα νοσταλγία –
κόψε ένα, ρόδο μου, και σκούπισε τα δάκρυά σου με αυτό.
Με εκατό χιλιάδες χέρια τα φύλλα μου αγγίζουν την Κωνσταντινούπολη,
με εκατό χιλιάδες μάτια θαυμάζω την πόλη.
Σε κάθε φύλλο χτυπά μια καρδιά, που ζει και τρέμει.
Στο πάρκο Γκιουλχανέ θροΐζω το δικό μου τραγούδι.
Ούτε εσύ ούτε ο χωροφύλακας το υποψιάζεστε:
Εγώ είμαι το δέντρο. Είμαι εδώ.
3. Χαιρετισμός στην εργατική τάξη
Ένα ισχυρό κάλεσμα για αλληλεγγύη και ελπίδα.
Ένας χαιρετισμός από την εργατική τάξη της Τουρκίας!
Είθε η ειρήνη να ριζώσει σαν αρχαίο δέντρο.
Σε κάθε κλωστή της δουλειάς να ωριμάσει το μέλλον,
γιατί οι πιο φωτεινές μέρες βρίσκονται στα χέρια σας.
Μέρες δικαιοσύνης, όπου η αξία θα μετρά:
Κανείς να μην μοχθεί τη μέρα και να πεινά τη νύχτα.
Μέρες γεμάτες ψωμί, τριαντάφυλλα και ελευθερία –
για εκείνους που δημιουργούν τον κόσμο.
Εσείς, που στέκεστε στις πλατείες,
με όνειρα για γη, μόρφωση και καλό έργο –
Η φωνή σας θα αλλάξει τη μοίρα.
Η τάξη μας αντιμετωπίζει το σκοτάδι –
το σουλτανάτο του χρήματος και του φόβου.
Σταθείτε όρθιοι! Αφήστε την ελευθερία να λάμψει.
Ένας χαιρετισμός σε εσάς, εργάτριες και εργάτες –
ώστε η δύναμή σας να μην κλονιστεί ποτέ,
για ένα φωτεινό αύριο και ένα αξιοπρεπές σήμερα.
Για όσους αναζητούν την τύχη τους στη σύγχρονη αγορά εργασίας, ο οδηγός μας για την εύρεση εργασίας στην Τουρκία προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες.
4. Μάρτυρες (Kuvâyi Milliye)
Ένας φόρος τιμής στους πεσόντες του τουρκικού απελευθερωτικού αγώνα.
Μάρτυρες, εσείς οι περήφανοι κάτω από τη γη –
ήρθε η ώρα να σηκωθείτε άλλη μια φορά:
Από τον Σαγγάριο (Sakarya) ως το Ινονού,
πάνω από τις πεδιάδες του Αφιόν ως το Ντουμλουπινάρ.
Πέσατε δεσμώτες, αλλά το πνεύμα σας έσπασε τις αλυσίδες.
Οι ρίζες σας πίνουν το αίμα της ιστορίας –
υποκλινόμαστε μπροστά στη θυσία σας.
Εκεί που αναπαύεστε, η μοίρα μας δοκιμάζει ξανά.
Ελάτε, ξυπνήστε μας από τον λήθαργο!
Δεν πρέπει να ξεχάσουμε όσα δώσατε.
Εκπληρώστε την υπόσχεση της ελευθερίας,
τινάξτε την απογοήτευση από τους ώμους μας.
Μάρτυρες, το όνομα της αξιοπρέπειάς μας –
τώρα είναι η στιγμή της αφύπνισης.
Η ιστορική αυτή περίοδος συνδέεται στενά με πόλεις όπως το Σογούτ. Μάθετε περισσότερα στον Οδηγό για το Σογούτ.
5. Τα μάτια σου (Gözlerin)
Ο Ναζίμ Χικμέτ έγραψε μερικά από τα πιο τρυφερά ερωτικά ποιήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, συχνά από την απομόνωση της φυλακής.
Τα μάτια σου ω τα μάτια σου λάμπουν,
είτε στο δεσμωτήριο είτε στον θάλαμο του πόνου, πάντα ήλιος.
Φέγγουν ελεύθερα σαν το τέλος του Μάη
στις ακτές της Αττάλειας.
Τα μάτια σου έκλαψαν, στάθηκαν γυμνά στον άνεμο,
βαθιά και καθαρά σαν το βλέμμα ενός παιδιού,
κι όμως ποτέ χωρίς το φως της ελπίδας.
Τα μάτια σου σοφά κι όμως γεμάτα ζωή –
βλέπουν τον πόνο και προσφέρουν παρόλα αυτά λάμψη.
Σαν τα κάστανα της Προύσας στη βροχή του φθινοπώρου,
σαν το απαλό αγέρι του καλοκαιριού πάνω στους λόφους.
Μέσα στα μάτια σου, ρόδο μου,
βλέπω την υπόσχεση ενός κόσμου,
όπου οι άνθρωποι θα βαδίζουν σαν αδέλφια.
6. Η νοσταλγία (Hasret)
Ένας αιώνας πέρασε από τότε που είδα το πρόσωπό σου.
Αγκάλιασέ με μην αφήνεις χώρο ανάμεσά μας!
Ο χρόνος δεν σταματά στην απουσία σου.
Εκατό χρόνια περιμένει η πόλη την επιστροφή μου.
Στο ίδιο κλαδί χόρεψαν οι μοίρες μας,
από το ίδιο κλωνάρι ξεκινήσαμε.
Εκατό χρόνια μας χωρίζουν –
κι όμως τρέχω στο λυκόφως,
μέσα στα ατέλειωτα χρόνια,
πίσω εκεί που ανήκω: σε σένα.
7. Η αγαπημένη μου
Αγαπημένη, αν το ψέμα αγγίξει τα χείλη μου,
ας σπάσει η γλώσσα μου,
να μην πω ποτέ «σ’ αγαπώ» με δόλο.
Γιατί η αλήθεια είναι το χώμα που πατάμε.
Αν έγραφα την απάτη με το χέρι μου,
ας ξεραθεί,
γιατί μόνο η αλήθεια στην αγκαλιά θεραπεύει.
Και αν τα μάτια μου σε κοιτάξουν και ψευστούν,
ας χάσουν τη λάμψη τους.
Γιατί το ειλικρινές βλέμμα είναι το πιο καθαρό χρώμα της αγάπης.
8. Προδότης της Πατρίδας (Vatan Haini)
Μια πικρή σάτιρα ως απάντηση στις κατηγορίες του Τύπου και της πολιτικής της εποχής.
Τα πρωτοσέλιδα ουρλιάζουν: «Η προδοσία του Χικμέτ!»
Ένας ναύαρχος χαμογελά στη φωτογραφία,
δίπλα του αμερικανικά δολάρια, μεγάλα όσο η χώρα.
Με λένε προδότη γιατί δεν υπηρετώ.
Όμως ο Χικμέτ απαντά:
«Ναι, είμαι προδότης της πατρίδας –
αν πατρίδα σημαίνει να γεμίζω τα ταμεία σας.
Αν “πατρίδα” σημαίνει να πίνετε το αίμα μας στα εργοστάσια,
αν σημαίνει να πουλάτε το χώμα σε ξένες βάσεις,
τότε φέρω την προδοσία μου σαν σημαία».
Είναι η πατρίδα μόνο κέρδος, μπλοκ επιταγών και αστυνομία;
Είναι το τίμημα του πατριωτισμού η πείνα του λαού;
Αν πατρίδα σημαίνει να τρέμεις από το κρύο και το καλοκαίρι να φλέγεσαι από πυρετό,
τότε είμαι ο προδότης.
Γράψτε το σε τρεις στήλες, μαύρο στο άσπρο:
Ο Ναζίμ Χικμέτ είναι και παραμένει προδότης της πατρίδας.
9. Αν ήσουν σύννεφο (Bulut Mu Olsam)
Πάνω από τη θάλασσα λάμπει ένα σύννεφο,
στα κύματα λικνίζεται ένα καράβι με ασημένιο καθρέφτη.
Μέσα του ένα ψάρι από χρυσό,
που αναπαύεται στα βαθυγάλαζα βρύα.
Στην ακτή στέκεται ένας άντρας και σκέφτεται:
Να ήμουν καλύτερα το σύννεφο;
Ή το καράβι που ταξιδεύει;
Να ήμουν το ψάρι, ελεύθερο στο νερό;
Ή τα βρύα που αναπνέουν στη θάλασσα;
Όχι, τίποτα από αυτά μόνο του.
Θέλω να είμαι η θάλασσα, γιε μου –
με τα σύννεφα, τα καράβια και τα ψάρια της,
αδιαίρετη, απέραντη και αγκαλιάζοντας τα πάντα.
Η φύση της Τουρκίας, από τις ακτές έως τα βουνά, εμπνέει διαχρονικά. Ανακαλύψτε περισσότερα για την περιοχή του Αρτβίν και τις ομορφιές της.
10. Μπλε Λιμάνι (Mavi Liman)
Ένα ποίημα αποχαιρετισμού γεμάτο μελαγχολία.
Είμαι εξαντλημένος, καπετάνιο μου σταμάτα.
Άσε κάποιον άλλον να κρατήσει το ημερολόγιο καταστρώματος.
Βλέπω τον τρούλο, βλέπω τη μπλε πύλη –
αλλά μη με πας πίσω σε εκείνο το μέρος,
γιατί δεν μπορώ πια να βγω στη στεριά.
Συμπέρασμα: Ο Ναζίμ Χικμέτ συνδυάζει τρυφερές εικόνες αγάπης με μια οξεία κοινωνική ματιά και μια ατρόμητη δίψα για ελευθερία. Οι στίχοι του φέρουν το βάρος της εξορίας, αλλά ταυτόχρονα ανοίγουν πλατιούς, φωτεινούς ορίζοντες. Είτε γράφει για τη φύση, όπως για το μεγαλοπρεπές Όρος Αραράτ, είτε για τον ανθρώπινο πόνο η φωνή του παραμένει αλησμόνητη.
Προτεινόμενη ανάγνωση
- Κουλτούρα του τσαγιού στην Τουρκία: Η ιστορία πίσω από το φλιτζάνι
- Αποφθέγματα και ζωή του Ατατούρκ
- Ορχάν Παμούκ: Βιβλία και διακρίσεις
