Πίνακας περιεχομένων
Γιατί να διαβάζουμε το 2025 τους στίχους ενός ανθρώπου που έζησε πριν από 700 χρόνια στην Κεντρική Ανατολία; Η απάντηση είναι απλή: Επειδή ο Γιουνούς Εμρέ δεν ήταν απλώς ένας ποιητής, αλλά ένας «ιατρός της ψυχής» για την ανθρωπότητα. Σε μια εποχή που συχνά χάνουμε τον προσανατολισμό μας, τα λόγια του λειτουργούν σαν πυξίδα που μας οδηγεί πίσω στα ουσιώδη: στην αγάπη, στην ανεκτικότητα και στον ίδιο μας τον εαυτό.
Ο Γιουνούς Εμρέ (περ. 1240-1320) είναι η σημαντικότερη φωνή της τουρκικής σουφικής παράδοσης. Ενώ οι σύγχρονοί του έγραφαν συχνά στα Περσικά ή τα Αραβικά, ο Γιουνούς επέλεξε την απλή γλώσσα του λαού. Μετέφερε την υψηλή μυστικιστική φιλοσοφία στους σκονισμένους δρόμους της Ανατολίας. Το μήνυμά του ήταν ριζοσπαστικό και παραμένει έως σήμερα: Ο δρόμος προς το Θείο δεν περνά μέσα από δόγματα, αλλά μέσα από την ανθρώπινη καρδιά.
Μια προσωπική σημείωση για τη μετάφραση
Ζω στο Εσκισεχίρ, την πόλη στο χώμα της οποίας ο Γιουνούς Εμρέ βρήκε την τελευταία του κατοικία (στο χωριό Σαρίκιοϊ). Ως λάτρης της φιλοσοφίας του, θεώρησα χρέος μου να μεταφέρω τις σκέψεις του στα Ελληνικά. Σε αυτή την προσπάθεια, δεν με ενδιέφερε μια ακαδημαϊκή, κατά λέξη μετάφραση, η οποία συχνά «σκοτώνει» το πνεύμα της ποίησης. Αντίθετα, προσπάθησα να αιχμαλωτίσω τον ρυθμό και την καρδιά του μηνύματός του.
Βασισμένη σε μελέτες για την περιοχή του Εσκισεχίρ και το έργο του, απέδωσα αυτούς τους στίχους έτσι ώστε να είναι προσιτοί στον σύγχρονο αναγνώστη, χωρίς να χάνουν το μυστικιστικό τους βάθος. Τα κείμενα συνοδεύονται από εικονογραφήσεις εμπνευσμένες από τα οράματά του.
1. Η Εξορία της Ψυχής
Αυτό το ποίημα μας υπενθυμίζει ότι είμαστε όλοι ταξιδιώτες και η αληθινή μας πατρίδα δεν βρίσκεται στον υλικό κόσμο.
Η δόξα του Θεού γεμίζει τον κόσμο, σε μήκος και σε πλάτος,
Μα η αληθινή Του ουσία μένει κρυφή, βαθιά μες στο χρόνο.
Μην ψάχνεις έξω, κοίταξε βαθιά μέσα σου,
Γιατί η αλήθεια στην καρδιά θα είναι πάντα σοφή.
Το Επέκεινα μένει κρυφό απ’ το μάτι,
Γι’ αυτό ας είναι οι πράξεις μας στη γη αγνές.
Η εξορία φέρνει πόνο, σαν πέτρα βαριά,
Όποιος έφυγε μια φορά, δεν γυρνά πίσω στην επίγεια ζωή.
Ας γίνουμε φίλοι, ας γλυκάνουμε τη ζωή,
Ας μοιραστούμε τα βάρη όταν χαιρετιόμαστε.
Αγάπα και αγαπήσου, εκτίμησε το φως του ήλιου,
Γιατί αυτή η γη δεν ανήκει σε έναν μόνο.
Ο Γιουνούς μιλά καθαρά για να τον ακούσουν όλοι,
Λόγια που αντηχούν, θρεμμένα από την καρδιά:
Ζήστε καλά και δίκαια πάνω σε τούτη τη σφαίρα,
Γιατί κανείς δεν μένει αιώνια σε αυτή την επίγεια κοιλάδα.
2. Το Φεγγάρι στην Καρδιά
Όταν σκύβω το πρόσωπό μου προς τη γη,
Βλέπω πάλι το μισοφέγγαρο στον ουρανό.
Είτε χειμώνας είτε καλοκαίρι, προς την άνοιξη τείνουν,
Για μένα κάθε μέρα είναι μια γιορτινή ζωή.
Κανένα σύννεφο ας μην τολμήσει να κρύψει το φως,
Τη φεγγαρόλουστη λάμψη, την ακτινοβόλα θέληση.
Από το έδαφος ως τον ουρανό μια λάμψη ξυπνά,
Σαν αστέρια που χορεύουν στη φεγγαρόλουστη νύχτα.
Στον θάλαμο της καρδιάς το φως γεννιέται,
Που διώχνει το σκοτάδι και δεν σβήνει ποτέ.
Πώς μπορεί σε αυτόν τον χώρο, τον τόσο φωτεινό και καθαρό,
Να υπάρχει ακόμα τόπος για σκιές και κατήφεια;
3. Η Αληθινή Γνώση (İlim İlim Bilmektir)
Αυτό είναι ένα από τα πιο διάσημα ποιήματα του Γιουνούς Εμρέ. Κατακρίνει την κενή γνώση των βιβλίων που δεν οδηγεί στην αυτογνωσία.
Γνώση σημαίνει να κατανοείς τον κόσμο,
Μα αληθινή γνώση είναι να γνωρίζεις τον εαυτό σου.
Αν δεν ξέρεις ποιος είσαι στο εσωτερικό σου,
Ποια αξία έχει η γνώση που κερδίζεις;
Διαβάζεις και μελετάς για να βρεις την αλήθεια,
Μα αφήνεις τον εαυτό σου να δεθεί μόνο από λέξεις.
Αν διαβάζεις αλλά δεν νιώθεις το νόημα,
Είναι μάταιο το πού οδηγείς τον εαυτό σου.
Μη λες: “Διάβασα, είμαι μορφωμένος”,
Αν η καρδιά σου δεν στρέφεται προς την αλήθεια.
Αν δεν αναγνωρίζεις την ουσία, την αγνή,
Το ταξίδι σου παραμένει κενό και μικρό.
Τέσσερα ιερά βιβλία, γεμάτα σοφία βαριά,
Μα ένα μόνο γράμμα ζυγίζει συχνά περισσότερο.
Αν δεν βλέπεις το Ένα μέσα στα Πολλά,
Πες μου, γιατί διαβάζεις καθόλου;
Ο Γιουνούς Εμρέ σου μιλά, δυνατά και καθαρά:
“Κάνε προσκύνημα χίλιες φορές, χρόνο με το χρόνο.
Μα αν με ρωτάς τι αγαπά ο Θεός περισσότερο;
Είναι η καρδιά που προσφέρεται στον πλησίον”.
4. Η Αλχημική Δύναμη της Αγάπης
Ακούστε καλά, φίλοι, τόσο κοντινοί και αγαπημένοι,
Η αγάπη είναι αυτό που μας ωθούσε αιώνια.
Μια καρδιά που ποτέ δεν ένιωσε την αγάπη,
Είναι σαν νεκρή πέτρα σε ερημότοπο.
Τι φυτρώνει σε καρδιές τόσο σκληρές και κρύες;
Πρώτα λόγια γλυκά, μα ο θυμός ακολουθεί σύντομα.
Ένας χαμηλός ψίθυρος γίνεται γρήγορα κραυγή,
Μια σπίθα αρκεί, και ο πόλεμος ξεσπά.
Μα η αγάπη κάνει τις ψυχές να λιώνουν σαν κερί,
Κάνει τα λουλούδια να ανθίζουν ακόμα και το χειμώνα.
Μόνο καρδιές από πέτρα, σκοτεινές και βαριές,
Δεν βρίσκουν ποτέ το δρόμο προς το ζεστό φως.
Όποιος κατανοεί πραγματικά τη σοφία του Θεού,
Είναι σαν ωκεανός που δεν στερεύει ποτέ.
Στα βάθη πρέπει να βουτήξεις, σε μήκος και πλάτος,
Για να βρεις μαργαριτάρια στην αιωνιότητα.
5. Σε Τάφους βρήκα Έθνη
Ένα «Memento Mori» (Θυμήσου τον θάνατο), που μας υπενθυμίζει την ισότητα όλων των ανθρώπων μπροστά στο θάνατο είτε βασιλιάς είτε ζητιάνος.
Σε τάφους βρήκα λαούς, κάποτε γεμάτους ζωή,
Ισχυρούς και περήφανους, να αποζητούν το μεγαλείο.
Γενναίες ψυχές, ιστορίες που χάθηκαν,
Εκεί που τώρα ο άνεμος φυσά πάνω από τις ταφόπλακες.
Υπουργοί, δάσκαλοι και ήρωες του παρελθόντος,
Ο θάνατος δεν κάνει διακρίσεις, όπως ίσως νομίζεις.
Οι μέρες τους είναι τώρα τυλιγμένες στη νύχτα,
Η μοίρα εκπληρώθηκε για όλους.
Ίσιος ήταν ο δρόμος τους, δεν κλονίστηκαν ποτέ,
Με φτερά έγραφαν ποίηση.
Σαν αηδόνια ακουγόταν το τραγούδι τους,
Τώρα αναπαύονται όλοι στους διαδρόμους της σιωπής.
Άλογα σήκωναν σκόνη, σάλπιγγες ηχούσαν,
Με τύμπανα πήγαν στον πόλεμο.
Κάποτε υποκλινόταν μπροστά τους στεριά και θάλασσα,
Τώρα η δύναμή τους είναι μόνο θρύλος, τόσο κενός.
Διαβάστε επίσης: Ναζίμ Χικμέτ Ποιήματα: Τα 10 πιο εμβληματικά του έργα
6. Το Βιβλίο του Σώματος
Εισήλθαμε στο βασίλειο της κατανόησης,
Αναγνωρίσαμε τα μυστικά της επίγειας πορείας.
Με τον ουρανό στη δίνη και τη γη ως στρώμα,
Κάτω από χιλιάδες πέπλα βρήκαμε φως.
Νύχτα και μέρα, η τροχιά των πλανητών,
Ιερά λόγια φανερώθηκαν.
Το ταξίδι του Μωυσή, η λαμπρότητα του ναού,
Όλα όσα σκέφτηκε η σάλπιγγα του Ισραφίλ,
Όλη αυτή η σοφία, τόσο αληθινή και αγνή,
Τη βρήκαμε στο σώμα, στην ανθρώπινη ύπαρξη.
Τώρα, Ψαλμοί ή Κοράνι,
Το βαθύτερο νόημά τους δεν είναι καταναγκασμός.
Οι αλήθειες τους, χωρίς πέπλα και στολίδια,
Ανακαλύφθηκαν στον άνθρωπο, και όχι στο χαρτί.
7. Η Γλώσσα των 72 Εθνών
Στη σιωπή ας ακούσουμε τους κωφούς,
Όταν οι ψυχές τους θροΐζουν σε σοφία.
Καταλάβαμε χωρίς να ακούσουμε λέξη,
Γιατί την αληθινή κατανόηση κανείς δεν μπορεί να τη φθείρει.
Αγκαλιάσαμε την αγάπη, γίναμε εραστές,
Σε κάθε στιγμή που ήταν φευγαλέα.
Ο Θεός χώρισε τους λαούς σε εβδομήντα δύο γλώσσες,
Όμως στην αγάπη πετύχαμε την ενότητα.
Ο ταπεινός Γιουνούς γεμίζει γη και αέρα,
Σαν λουλούδι με το άρωμά του.
Κάτω από κάθε πέτρα καρτερά το φως,
Και η αλήθεια, δεν μας ψεύδεται.
8. Πέρα από τα Τελετουργικά
Οι νόμοι μας είναι γραμμένοι διαφορετικά,
Κανένα δόγμα δεν μπορεί να διώξει την αγάπη μας.
Δεν διαχωριζόμαστε σε αιρετικούς και ευσεβείς,
Περιμένουμε να έρθει η αλήθεια.
Χωρίς νερό για το καθήκον της τελετουργικής νίψης,
Δεν χρειαζόμαστε χέρια και πόδια.
Γιατί η προσευχή μας είναι ένας εσωτερικός ήχος,
Ένας αιώνιος, σιωπηλός ύμνος δοξολογίας.
Είτε Κάαμπα, είτε τζαμί, είτε σιωπηλή προσευχή,
Ο καθένας τραβάει τον δικό του δρόμο.
Ποιος είναι ποιος; Ποιος έχει δίκιο; Ποιος σφάλλει;
Αύριο θα δούμε ποιος είναι ο μπερδεμένος.
Γιουνούς, ανανέωσε την ψυχή σου γρήγορα,
Κράτα τους φίλους στην καρδιά σου, σαν απαλό άνεμο.
Αναγνώρισε τη δύναμη που κατοικεί μέσα σου,
Και άκου τον ψίθυρο της αγάπης, τόσο καλά.
9. Το Ποτάμι της Ενότητας
Από την πηγή της αλήθειας πίνουμε καθαρά,
Και φωνάζουμε με δέος: Αλλάχου Άκμπαρ.
Στον ωκεανό της δύναμης κωπηλατούμε συνεχώς,
Με σθένος φτάνουμε στο ασφαλές μέρος.
Πέρα από τους λόφους, τα δάση και τα λιβάδια,
Μαθαίνουμε να εμπιστευόμαστε το Θείο.
Το ταξίδι μας είναι ευλογημένο, βήμα προς βήμα,
Παίρνουμε μαζί μας τον έπαινο του Δημιουργού.
Σαν ποτάμι διαμορφώσαμε τις πεδιάδες,
Κυλήσαμε στη θάλασσα όπου μαίνεται η τρικυμία.
Μετά σε αφθονία, σαν τη βροχή τη βαριά,
Γίναμε ένα με τη μεγάλη θάλασσα.
Ως υπηρέτης στην πόρτα του Ταπτούκ στέκεται εδώ,
Ο Γιουνούς ο φτωχός, στο δρόμο προς Εσένα.
Κάποτε ήταν άγουρος, τώρα είναι «ψημένος» και αγνός,
Στην ολοκλήρωση μπορεί πια επιτέλους να υπάρξει.
