صبیحه گوکچن؛ اولین خلبان زن جنگنده جهان و دختر آتاترک

هر کسی که امروزه در استانبول فرود میآید، اغلب قدم بر خاکی میگذارد که نام او را بر پیشانی دارد: صبیحه گوکچن. برای میلیونها مسافر، این تنها نام دومین فرودگاه بزرگ این کلانشهر است. اما پشت این حروف نورانی، یکی از جذابترین زندگینامههای تاریخ مدرن نهفته است. او نه تنها یکی از هشت دخترخوانده مصطفی کمال آتاترک بود، بلکه زنی بود که تمام مرزهای زمانه خود را درهم شکست.

در دورانی که زنان در بسیاری از نقاط جهان هنوز برای حقوق اولیه خود مبارزه میکردند، او بر صندلی کابین خلبان نشست و تاریخساز شد. صبیحه به اولین خلبان زن جنگنده در جهان تبدیل شد؛ دستاوردی که نام او را در کتاب رکوردهای گینس و بر روی پوسترهای نیروی هوایی ایالات متحده ثبت کرد. این داستان واقعی یتیمی است که به افسانه آسمانها تبدیل شد.

از یتیمخانه تا دختر بنیانگذار جمهوری

صبیحه در ۲۲ مارس ۱۹۱۳ در شهر بورسا به دنیا آمد. کودکی او با از دست دادن والدینش، مصطفی عزت بیگ و خیریه خانم، در سنین پایین همراه بود و نزد برادر بزرگترش، نهاد، بزرگ شد. زندگی او در سال ۱۹۲۵، زمانی که مصطفی کمال آتاترک در سفری به بورسا رفت، به کلی تغییر کرد.

صبیحه که در آن زمان تنها ۱۲ سال داشت، شجاعت به خرج داد و نزد رئیسجمهور رفت. خواسته او ساده اما قدرتمند بود: او میخواست درس بخواند. آتاترک که تحت تأثیر شجاعت و شرایط دشوار زندگی او قرار گرفته بود، با رضایت برادرش او را به فرزندی پذیرفت و به آنکارا برد. او در مدارس معتبری چون کالج آمریکایی دخترانه آرناووتکوی و آکادمی آمریکایی اسکودار به تحصیل ادامه داد؛ مسیری که امروزه برای بسیاری از کسانی که قصد تحصیل در ترکیه را دارند، الهامبخش است.

نکته جالب اینجاست که نام خانوادگی «گوکچن» (Gökçen) را آتاترک در ۱۹ دسامبر ۱۹۳۴ به او اعطا کرد، یعنی ماهها قبل از اینکه او حتی آموزش پرواز خود را آغاز کند. «گوک» در ترکی به معنای «آسمان» است؛ گویی آتاترک از پیش آینده درخشان او را در دل ابرها دیده بود.

ندای آسمان: آغاز پرواز یک پیشگام

در می ۱۹۳۵، آتاترک صبیحه را به افتتاحیه مدرسه هوانوردی «تُرککوشو» (پرنده تُرک) برد. تماشای چتربازان و گلایدرها، جرقهای در وجود او روشن کرد. آتاترک متوجه اشتیاق او شد و گفت: «آسمان برازنده توست.» اندکی بعد، صبیحه آموزشهای خود را آغاز کرد.

استعداد او غیرقابل انکار بود. او به همراه هفت همرزم مرد برای گذراندن دورههای پیشرفته گلایدرهای فوقپیشرفته به شبهجزیره کریمه اعزام شد. اگرچه او قصد داشت در مدرسه پرواز موتوری نیز شرکت کند، اما مرگ ناگهانی خواهرخواندهاش، زهرا، او را مجبور کرد زودتر به ترکیه بازگردد.

اولین خلبان زن عملیاتی در جهان

آتاترک برنامههای بزرگتری برای او داشت. او میخواست ثابت کند که زنان ترکیه میتوانند در هر نقشی در جامعه، حتی در ارتش، ایفای نقش کنند. از آنجایی که در آن زمان زنان هنوز در دانشکدههای افسری پذیرفته نمیشدند، صبیحه اجازه ویژهای دریافت کرد و اونیفورم مخصوصی برای او طراحی شد. در سال ۱۹۳۶، او وارد مدرسه هوانوردی نظامی اسکیشهر شد.

به مدت ۱۱ ماه، او به سختیِ همکاران مرد خود آموزش دید. در ۲۵ فوریه ۱۹۳۶، او برای اولین بار با یک هواپیمای موتوری پرواز کرد. آموزشهای او با شرکت در مانورهای نظامی در تراکیه و دریای اژه به اوج خود رسید. در سال ۱۹۳۷، او با شرکت در عملیات نظامی درسیم به عنوان خلبان، رسماً به اولین خلبان زن جنگنده در جهان تبدیل شد و تاریخ را بازنویسی کرد.

او درست مانند خالده ادیب آدیوار که در عرصههای سیاسی و ادبی مبارزه میکرد، به نماد نهایی زن مدرن ترکیه تبدیل شد که در قلمروهای سنتی مردانه، قدرتنمایی میکرد.

زندگی سرشار از افتخار

دوران حرفهای صبیحه گوکچن در دهه ۱۹۳۰ به پایان نرسید. او در مجموع بیش از ۸۰۰۰ ساعت پرواز کرد و ۳۲ مأموریت رزمی را با موفقیت به انجام رساند. نام او در سطح بینالمللی به عنوان یک متخصص مورد احترام قرار گرفت.

از جمله مهمترین افتخارات او میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• مدال طلای FAI (۱۹۹۱): اهدا شده توسط فدراسیون بینالمللی هوانوردی برای دستاوردهای برجسته در پرواز.
• عقابها (۱۹۹۶): در مراسمی در پایگاه هوایی ماکسول آمریکا، او به عنوان یکی از «۲۰ هوانوردی که تاریخ جهان را نوشتند» برگزیده شد. او تنها زنی بود که تصویرش بر روی پوستر این اسطورهها نقش بست.
• نشان عقاب سفید: بالاترین نشان نظامی یوگسلاوی سابق.

صبیحه آخرین پرواز خود را در سن ۸۳ سالگی انجام داد. در سال ۱۹۹۶، او با همراهی دنیل اکتون، خلبان فرانسوی، سوار بر یک فالکون ۲۰۰۰ شد تا برای آخرین بار ثابت کند که اشتیاق به پرواز، سن و سال نمیشناسد.

میراثی ماندگار: فرودگاه صبیحه گوکچن

صبیحه گوکچن در ۲۲ مارس ۲۰۰۱، دقیقاً در روز تولد ۸۸ سالگیاش، در آنکارا چشم از جهان فروبست. اما اندکی پیش از مرگش، افتخاری نصیب او شد که نامش را جاودانه کرد. در ژانویه ۲۰۰۱، استانبول دومین فرودگاه بینالمللی خود را در بخش آسیایی افتتاح کرد و آن را به افتخار او نامگذاری کرد.

امروزه فرودگاه بینالمللی صبیحه گوکچن (SAW) یکی از مهمترین قطبهای حمل و نقل در منطقه است. این فرودگاه نه تنها مسافران را به سراسر جهان متصل میکند، بلکه هر روز یادآور زنی است که ثابت کرد آسمان هیچ مرزی ندارد. دفعه بعد که در آنجا فرود آمدید چه برای تعطیلات و چه برای استفاده از حمل و نقل عمومی استانبول برای رسیدن به مرکز شهر به این پیشگامی فکر کنید که راه را برای بسیاری هموار کرد.

زندگی او همچنان الهامبخش است، بهویژه در روزهای ملی و جشنهای جمهوری ترکیه، که دستاوردهای بزرگ این سرزمین جشن گرفته میشود.