İçindekiler
Türk Jandarma Teşkilatının Türk Kökeninden Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemine Kadar Tarihi
Bu yazıda, Türk Jandarma Komutanlığı’na anlayışlı bir keşif sunuyoruz. Emniyet güçlerinin görev alanı dışında kalan alanlarda asayişin sağlanmasından sorumlu olan Jandarma, Türkiye kolluk teşkilatında önemli bir konuma sahiptir.
Türk jandarmasının kolluk kuvvetlerindeki rolüne genel bakış
Türk jandarması, Türkiye’nin kolluk kuvvetleri içinde önemli bir rol oynamaktadır. Kırsal kesimde asayişin sağlanması gibi temel bir işlev onlara emanet edilmiştir . Jandarma, askerî bir teşkilat olmakla birlikte, barış zamanında İçişleri Bakanlığı’nın denetimine girer.
Ana sorumlulukları şunları içerir:
- Suç önleme ve soruşturma: Polis meslektaşları gibi, genellikle kendi yetki alanlarındaki suç mahallerine ilk müdahale eden kişilerdir.
- Sınır kontrolü: Ülke sınırlarının güvenliğini sağlamak için diğer kolluk kuvvetlerine yardımcı olurlar.
- Terörle Mücadele: Jandarma, Türkiye’nin terörle mücadelesinde de yer almaktadır.
Bu rollerin tarihsel bağlamını anlamak, Türk Jandarma Teşkilatının gelişimini ve Türk kolluk kuvvetleri tarihindeki önemli yerini daha iyi kavramaya yardımcı olur. Bu yazının sonraki bölümleri Jandarma’nın geçmişine ve yıllar içindeki aşamalı dönüşümüne daha derinden inecek.
Türk jandarmasının kökleri
Türk Jandarma Teşkilatı’nın tarihini incelediğimizde, onun Osmanlı İmparatorluğu’nun zengin tarihinde derin kökleri olduğunu keşfederiz. İmparatorluğun askeri ve idari geleneklerine geri dönüş, günümüz Jandarma Teşkilatı’nın gelişmesinde sahip olduğu role ışık tutuyor.
“Jandarma” Kelimesinin Kökeni
Jandarma kelimesinin kökeni, kolluk kavramının kurumsallaşmaya ve bürokrasinin çeşitlenmeye başladığı ilk Müslüman Türk devletleri dönemine kadar götürülebilir. Bu dönemlerde ‘subaşı’ veya ‘subaşılık’ terimleri, genellikle bir ‘komutan’ çağrışımına sahip olan, kolluk kuvvetleri için bir unvan veya makam olarak kullanılmıştır.
Karahanlılar’da ‘yatgak’ ve ‘turgak’ olarak adlandırılan, gündüzleri nöbet tutan, geceleri ise ‘turgak’ diye anılan saray muhafızları vardı. Aynı dönemden ilgi çekici bir başlık, ‘silah sahibi’ anlamına gelen ‘candar’dır. Bu ‘kandarlar’, hanın ve sarayın güvenliğini sağlamakla görevlendirilen ghilmanlar arasından seçilen askerlerdi.
9Bazı tarihçiler, benzer bir çağrışım taşıyan Fransızca “jandarma” teriminin “candar”dan kaynaklandığını öne sürerler. Jandarma kelimesinin bu etimolojik yolculuğu, tarih boyunca kültürel ve dilsel alışverişin zengin dokusunu yansıtır.
Osmanlı Devleti’nde jandarma benzeri teşkilatların ortaya çıkışı
Osmanlı Devleti’nde kazalarda “subaşılar”, sancaklarda “sancak beyleri”, taşrada “beylerbeyi” komutasındaki birliklerle askeri ve mülki amir olarak asayiş hizmetlerini yürütürlerdi.
Dahası, sadrazam İstanbul şehir merkezinin genel güvenliğinden doğrudan sorumluydu. Sadrazamın komutasındaki Yeniçeri birlikleri, çeşitli kimlikler altında şehri emniyete almaya çalıştı.
Klasik dönemin hükümet yapısı özünde askeri nitelikteydi. Sivil, adli, mali veya askeri gibi önemli bir sınıf ayrımı yoktu. Çeşitli hükümet bakanlıklarından ve birliklerden yetkililer, kamu düzenini ve izolasyonu korumaktan sorumluydu. Taşrada kanunları uygulayan birimler tipik olarak serhad kulu, yerli kulu, timarl sipahi ve gönüllü olarak bilinen ordu personeliydi.
İstanbul’da asayiş ve asayiş hizmetleri taşradan farklı bir görev paylaşım modeliyle yürütülüyordu. Yeniçeriler , Yeniçeri ağaları , Cebecibaş , Cebeciler , Kaptan Paşa , Topçubaş ve Topçular , Bostancbaş ve Bostanclar devletin güvenliğine katkıda bulunmuşlardır.
Güvenlik ve asayiş hizmetleri , 1834 yılında Anadolu ve Rumeli’nin bazı vilayetlerinde Asakir-i Muntazama-i Mansuri , Asakir-i Muntazama-i Hassa ve Redif Taburları adlarıyla kurulan askeri teşkilatlar tarafından yürütülmüştür. 1826’da Yeniçeri teşkilatının kaldırılmasından sonra Asâkir -i Mansûre-i Muhammediyye ordusu.
Not alan önemli noktalar şunlardır:
- Subaşı’nın Osmanlı İmparatorluğu’nda asayiş ve güvenliği sağlamadaki rolü, Asâkir-i Muntazâme-i Mansûre gibi yapılandırılmış polis güçlerinin önünü açtı.
Türk jandarması Kudüs’te
1904 yılında Kudüs’te görev yapan Türk jandarma personeli “Kudüs-ü Şerif”.
Siyah beyaz fotoğraf çerçevesinde Kubbet-üs-Sahra, ellerinde tüfek ve kılıçlarla ana mevzide sıralanan jandarma personelinin arkasında görülüyor.
Türk Jandarma Teşkilatının kuruluşu
Zabtiye, bugünkü Türk jandarmasına kurulduğunda verilen isimdi .
Türk Jandarma Teşkilatı’nın kuruluş tarihi 1839 olarak kabul edilirken, o zamanki adı “Jandarma” değil, Zabtiye olarak biliniyordu .
16 Şubat 1846’da merkezileştirme ve tek tipleştirme çabaları sonucunda “Zaptiye Müşirlii” kurulmuş ve vilayet ve sancaklardaki Zaptiye servisleri derhal bu daireye bağlanmıştır. Bu aynı zamanda “Tevhid Zabta” (muhtıra birleştirme) dönemi olarak da bilinir.
Sonuç olarak, birincil görevi iç güvenlik ve düzeni sağlamak olan, tek bir komuta merkezinden gönderilen ve denetlenen askeri özellikli yeni bir kolluk kuvveti oluşturulmuştur.
Cumhuriyet Devri Türk Jandarma
29 Ekim 1923’te Cumhuriyetin ilanı ile devletin birçok kurumunda olduğu gibi jandarma teşkilatında da reform bir plan çerçevesinde başlamıştır. Cumhuriyet yönetimine karşı birçok ayaklanma, Cumhuriyet’in kuruluşundan kısa bir süre sonra patlak verdi. 1924’ten 1938’e kadar süren bu dönemde Jandarma, Gezici Jandarma Müfrezeleri olarak teşkil edilmiştir.
Jandarma teşkilatının hukuki statüsünü tesis eden kanunun tamamı 10 Haziran 1930’da 1706 sayılı Kanun’un kabulüyle kanunlaştı . Jandarma Teşkilatı bu düzenleme sonucunda Cumhuriyet Dönemi’nde yasal statü kazanmıştır. Önceki yıllarda okulların kurulmasında personel kalitesini artırmaya yönelik girişimler görülmüştür.
1936 yılında Jandarma Subay İlkokulu’nun kurulması, 1930’lu yıllarda Jandarma eğitim tarihinde önemli bir adım olmuştur. 1937 yılında bu okul Ankara Anıttepe’deki kendi tesisine taşınmıştır.
Bu dönemde Jandarma Genel Komutanlığı’na bağlı olarak Anıttepe’de hizmete açılan Jandarma Subay Sınıfı Okulu tesisi, yeni kurulan Polis Enstitüsü ile işbirliği içinde kullanıldı. Jandarma Subay İlköğretim Okulu’nun kurulmasıyla birlikte, sertifikalı bir jandarma subayında olması gereken bilgi, beceri ve tutumları ele alan subay adaylarının yetiştirilmesine yönelik bir müfredat geliştirilmiştir.
Cumhuriyet Dönemi boyunca meydana gelen değişim ve dönüşümlerle jandarma teşkilatı çağdaş bir kolluk teşkilatına evrilmiştir.
Jandarma, her zaman yurt, ulus ve cumhuriyete aşk ve sadakatle bağlı tevazu, fedakarlık ve feragat örneği bir KANUN ORDUSU’dur.
MuSTAFA kEMAL ATATÜRK
Önemli tarihler
1974
Nevşehir 2’nci Jandarma Komando Taburu ile Batman Jandarma Komando Taburu ve Jandarma Havacılık Birlikleri, Kıbrıs Barış Harekatı’na katılarak Kıbrıs Türklerinin bağımsızlık mücadelesinde ön saflarda yer aldı. Jandarma, adamları vasıtasıyla Kıbrıs Barış Harekâtı’na (976) katılmış ve (13) şehit vermiştir.
1982
Sahil Güvenlik Komutanlığına 2692 sayılı Kanunla kıyı şeridimizin ve karasularımızın korunması görevi verilmiştir.
1983
2803 sayılı Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun 1983 yılında yürürlüğe girmiştir.
1984
Jandarma, 1984 yılından bu yana, başta Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri olmak üzere, Türkiye’nin bölünmez bütünlüğünü tehdit eden PKK ve diğer terör örgütlerine karşı yürütülen terör mücadelesinin en asli unsuru olmuştur.
1987
19 Temmuz 1987’de Diyarbakır’da kurulan Jandarma Asayiş Komutanlığı, 29 Ekim 1998’de Van ilinde konuşlandırıldı. 4 Aralık 2002’den itibaren Jandarma Asayiş Kolordu Komutanlığı, Jandarma Asayiş Kolordu Komutanlığı olarak anılmaya başlandı.
1988
19 Temmuz 1987’de Diyarbakır’da kurulan Jandarma Asayiş Komutanlığı, 29 Ekim 1998’de Van ilinde konuşlandırıldı. 3497 sayılı Kanunla kara sınırlarımızın korunması ve asayişinin sağlanması görevi Kara Kuvvetleri Komutanlığına verildi. 21 Mart 2013 tarihinde Suriye, Irak ve İran sınırlarında asker bulunduran Jandarma Genel Komutanlığı, Çukurca ve Şenoba Jandarma Hudut Tugay Komutanlıklarını Kara Kuvvetleri Komutanlığına devrederek hudut devrini tamamladı.
1997
Ankara Güvercinlik’te bulunan Jandarma okulları 1997 yılında Beytepe’de değiştirilmiştir. Jandarma Okullar Komutanlığı alınan bir kararla bu bölgede faaliyete başlamıştır.
2013
Van, Hakkari, Şırnak ve Siirt dışındaki tüm illerde terörle mücadele operasyonlarının yürütülmesi görevi 8 Nisan 2013 tarihinde Jandarma Genel Komutanlığına verildi.
Türk jandarması Ağrı’da
Ağrı İl Jandarma Komutanlığı’nda görev yapan komandolar, Türkiye’nin en yüksek noktası olan Ağrı Dağı’nda kış öncesi “bul yok et” mottosuyla operasyonlar düzenliyor. Ağrı Dağı bölgesinin hakim noktalarında, zorlu operasyonlara ‘her zaman hazır’ olmak için eğitimlerine ara vermeyen komandolar, helikopter destekli tatbikat gerçekleştirdi.
2016
Jandarma Genel Komutanlığı, 2803 Sayılı Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun’un 668. maddesinde 4 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile değişiklik yapılarak 2016 yılında İçişleri Bakanlığı’na bağlanmıştır. Jandarma Okullar Komutanlığı lağvedilmiştir. 2016 yılında Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi kuruldu.
