Halide Edip Adıvar: Μια πρωτοποριακή φιγούρα στην τουρκική λογοτεχνία, την πολιτική και το εθνικό κίνημα

“Είμαι μια Τουρκίδα γυναίκα που αγαπάει την πατρίδα της και που έχει υποφέρει για αυτήν.” Αυτά τα λόγια, που εκφώνησε η Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ, συνοψίζουν το πνεύμα μιας γυναίκας που όχι μόνο υπήρξε μάρτυρας, αλλά ενεργά διαμόρφωσε το ταραγμένο ταξίδι της Τουρκίας από την δύση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην αυγή της σύγχρονης Δημοκρατίας.

Γεννημένη το 1882 στην καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη, η ζωή της Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ ήταν συνυφασμένη με σημαντικά κοινωνικοπολιτικά γεγονότα της εποχής της. Η διαδρομή της ζωής της μας προσφέρει ένα μοναδικό πρίσμα για να δούμε τις μεταμορφώσεις που υπέστη η Τουρκία, από τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι την άνοδο της σύγχρονης Τουρκικής Δημοκρατίας.

Πρώιμη Ζωή της Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ

Η Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ ήταν κόρη του Μεχμέτ Εδίπ Μπέη από το Σαλόνικα, ο οποίος υπηρετούσε ως γραμματέας στην Αυτοκρατορική Οθωμανική Αυλή, και της Μπεδριφάμ Χανίμ. Ο πρόωρος θάνατος της μητέρας της έριξε μια σκιά στην παιδική της ηλικία, οδηγώντας την να περάσει μεγάλο μέρος της υπό την φροντίδα της γιαγιάς της.

Το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε την διασφάλισε ότι δεν θα ήταν ένα συνηθισμένο κορίτσι. Μετά την επιστροφή της στο σπίτι του πατέρα της, μετά τον επαναγάμο του, παρακολούθησε το Αμερικάνικο Κολέγιο. Αυτό συμπληρώθηκε με μαθήματα από εκλεκτούς προσωπικότητες: Ο Ριζά Τεβφίκ της έδωσε γνώσεις για την Τουρκική λογοτεχνία και φιλοσοφία, ο Σαλίχ Ζεκή την εισήγαγε στα μαθηματικά και ο Σουκρού Εφέντη ήταν ο οδηγός της στην Αραβική γλώσσα.

Επαγγελματικές Αρχές και Προσωπική Ζωή

Γάμος: Το 1901, αμέσως μετά την αποφοίτηση από το κολέγιο, παντρεύτηκε τον δάσκαλο της, Σαλίχ Ζεκή. Η ένωση τους απέκτησε δύο γιους. Απέκτησαν δύο γιους: τον Αγιετουλάχ και τον Χικμετουλάχ Τόγκο, τον τελευταίο τον ονόμασαν προς τιμήν της ναυτικής νίκης της Ιαπωνίας ενάντια στη Ρωσία. Μετά τον επαναγάμο του πρώτου συζύγου της, χωρίσαν το 1911. Μετά από αυτό, υιοθέτησε το επώνυμο “Εδίπ” στα γραπτά της. Αργότερα, το 1917, ενώ βρισκόταν στη Συρία, παντρεύτηκε τον Δρ. Αντνάν Αδίβαρ, τον οποίο γνώριζε από τα σχολικά της χρόνια.

Λογοτεχνικές Προσπάθειες: Ενθαρρυμένη από τον δάσκαλο Αγγλικών της, μετέφρασε το έργο “Μητέρα” του Τζον Άμποτ. Το έργο αυτό, που δημοσιεύτηκε ως “Mader”, της χάρισε το βραβείο “Şefkat Nişanı” από τον Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ. Η ανακήρυξη της Δεύτερης Συνταγματικής Περιόδου το 1908 σημάδεψε την αρχή του λογοτεχνικού της ταξιδιού.

Εκτοπισμός: Λόγω των γραπτών της και της πολιτικής στάσης της, οι συνέπειες του Επεισοδίου της 31ης Μαρτίου την ανάγκασαν να διαφύγει στην Αίγυπτο, μετακομίζοντας αργότερα στην Αγγλία. Ωστόσο, η ειρήνη των γεγονότων την έφερε πίσω στην Τουρκία το 1909, όπου η Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ ανέλαβε την παιδαγωγική στο Dârülmuallimât.

Λογοτεχνικές & Πολιτικές Επιχειρήσεις

Δημοσιογραφία: Χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο “Χαλιδέ Σαλίχ”, άρχισε το λογοτεχνικό της ταξίδι στην εφημερίδα Tanin, υπό την ηγεσία του Τεβφίκ Φικρέτ. Παρά τις απειλές που αντιμετώπισε, επέμεινε, συμβάλλοντας σε πολλές εκδόσεις.

Ακτιβισμός: Η Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ έδειξε ζήλο κατά τη διάρκεια του Επεισοδίου της 31ης Μαρτίου, μιας πολιτικής αναταραχής. Φοβούμενη δολοφονία, διέφυγε στην Αίγυπτο, για να επιστρέψει το 1909 και να συνεχίσει τις λογοτεχνικές της προσπάθειες.

Συμβολές: Υπηρετώντας ως δασκάλα και επιθεωρήτρια σε σχολεία κοριτσιών, παρατήρησε τα στενά δρομάκια της Κωνσταντινούπολης, γεγονός που ενέπνευσε το περίφημο μυθιστόρημά της “Sinekli Bakkal”. Κατά τη διάρκεια του Βαλκανικού Πολέμου, ίδρυσε τον πρώτο γυναικείο σύλλογο, Teâli-i Nisvân Cemiyeti.

Εποχή Α’ Παγκοσμίου Πολέμου: Μέσα στην αναταραχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα γραπτά της Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ υιοθέτησαν έντονο εθνικισμό, όπως φαίνεται στο μυθιστόρημα Mev’ud Hüküm και στο θεατρικό έργο Kenan Çobanları του 1917. Μετά τον πόλεμο, υποστήριξε την οργανωμένη αντίσταση κατά της κατοχής, συνιδρύοντας την influential Wilson Principles Society. Η ελληνική κατοχή της Σμύρνης το 1919 άναψε ακόμη περισσότερο τον ακτιβισμό της. Οι ισχυροί λόγοι της, ειδικά στο Σουλτάναχμετ, την εδραίωσαν ως ηγετικό πρόσωπο στο εθνικό κίνημα. Αυτή η περίοδος μαρτυρεί και τη γέννηση της Anadolu Ajansı (AA), του πρακτορείου ειδήσεων που η ίδια σκέφτηκε μαζί με τον Γιουνουσ Ναντί για να ενισχύσει τον αγώνα για ανεξαρτησία, το οποίο, με την υποστήριξη του Ατατούρκ, λειτούργησε το 1920.

Αντίσταση στην Κατοχή: Μετά την κατοχή της Σμύρνης το 1919, η Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ εξέφρασε έντονα την αντίθεση της σε διάφορες συναντήσεις, αφήνοντας ένα διαρκές σημάδι με τον λόγο της στο Σουλτάναχμετ.

Πολιτική: Μετά το Εθνικό Κίνημα, λόγω πολιτικών διαφωνιών, η Χαλιδέ Εδιπ και ο σύζυγός της έφυγαν από την Τουρκία το 1924. Κατά τη διάρκεια της εξορίας της μέχρι το 1939 (εκτός από μια σύντομη επίσκεψη το 1935), αναδύθηκε ως ανεπίσημη πρεσβευτής για την Τουρκία, δίνοντας διαλέξεις και γράφοντας άρθρα, ειδικά στην Αγγλία.

Anadolu Ajansı (AA): Συνεντεύξεις με τον Γιουνουσ Ναντί οδήγησαν στην ιδέα της ίδρυσης ενός πρακτορείου ειδήσεων. Το όνομα “Anadolu Ajansı” προέκυψε από την κοινή τους κατανόηση ότι η Ανατολία θα έπαιζε κεντρικό ρόλο στη διάσωση του έθνους. Η υποστήριξη του Μουσταφά Κεμάλ Πασά εδραίωσε την ιδέα, και η Anadolu Ajansı ιδρύθηκε επίσημα στις 6 Απριλίου 1920. Με τα χρόνια, η AA έχει εξελιχθεί σε ένα μεγάλο παγκόσμιο πρακτορείο ειδήσεων, παρέχοντας ειδήσεις σε πολλές γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων 13 διαφορετικών γλωσσών.

Δικαιώματα Γυναικών και Εκπαίδευση: Στα πρώτα χρόνια της καριέρας της, έδινε μεγάλη έμφαση στην εκπαίδευση γυναικών και παιδιών. Η Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ υπήρξε καθοριστική δύναμη πίσω από την Teâli-i Nisvân Society, προωθώντας την ενεργή συμμετοχή των γυναικών στην κοινωνική ζωή.

Ρόλος στον Βαλκανικό Πόλεμο: Κατά τη διάρκεια αυτής της ταραγμένης περιόδου, υπηρέτησε ως νοσοκόμα σε νοσοκομεία που είχαν δημιουργηθεί από την Teâli-i Nisvân Society.

Σχέση με τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ: Η κατοχή της Σμύρνης το 1919 είδε την Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ να δίνει παθιασμένους λόγους, και να αγωνίζεται για το Εθνικό Κίνημα. Η ισχυρή σχέση της με τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, ξεκίνησε περίπου από αυτήν την περίοδο. Η επαγγελματική τους σχέση χαρακτηριζόταν από αμοιβαίο σεβασμό και έντονες διανοητικές ανταλλαγές.

Έργα της Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ

Μυθιστορήματα:

• Heyula (1908) – Φάντασμα
• Raik’in Annesi (1909) – Η Μητέρα του Ραίκ
• Seviye Talip (1910) – Σεβιέ Ταλίπ
• Handan (1912) – Χαντάν (Ίδιο όνομα, οπότε ίδιο και το όνομα του βιβλίου)
• Yeni Turan (1912) – Νέα Τουραν
• Son Eseri (1913) – Το Τελευταίο της Έργο
• Mev’ud Hüküm (1918) – Υπόσχεση Δικαιοσύνης
• Ateşten Gömlek (1923) – Το Φωτιάς πουκάμισο
• Vurun Kahpeye (1923) – Χτύπα την Πόρνη
• Kalp Ağrısı (1924) – Πόνος στην Καρδιά
• Zeyno’nun Oğlu (1928) – Ο Γιος της Ζέινου
• Sinekli Bakkal (1936) – Ο Μπακάλης με τις Μύγες
• Yolpalas Cinayeti (1937) – Το Έγκλημα στον Yolpalas
• Tatarcık (1939) – Ο Μικρός Τατάρος
• Sonsuz Panayır (1946) – Η Αιώνια Πανήγυρη
• Döner Ayna (1954) – Περιστρεφόμενος Καθρέφτης
• Akile Hanım Sokağı (1958) – Η Οδός της Ακιλέ Χανίμ
• Kerim Ustanın Oğlu (1958) – Ο Γιος του Δασκάλου Κερίμ
• Sevda Sokağı Komedyası (1959) – Η Κωμωδία της Οδού της Αγάπης
• Çaresaz (1961) – Απελπισμένος
• Hayat Parçaları (1963) – Κομμάτια Ζωής

Μικρά Διηγήματα:

• İzmir’den Bursa’ya (with Yakup Kadri, Falih Rıfkı, and Mehmet Asım Us, 1922) – Από τη Σμύρνη στη Βουρσα
• Harap Mabetler (1911) – Ερειπωμένα Ιερά
• Dağa Çıkan Kurt (1922) – Ο Λύκος που Ανέβηκε στο Βουνό

Θέατρο:

• Kenan Çobanları (1916) – Οι Ποιμένες του Κενάν
• Maske ve Ruh (1945) – Μάσκα και Ψυχή

Απομνημονεύματα:

• Türkün Ateşle İmtihanı (1962) – Η Δοκιμασία της Τουρκίας με τη Φωτιά
• Mor Salkımlı Ev (1963) – Το Σπίτι με τα Μωβ Γλυτσίνια

Συνοπτική Περίληψη

Η Χαλιδέ Εδιπ Αδίβαρ, γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη το 1882, υπήρξε εμβληματικό πρόσωπο στην Τουρκική ιστορία, γνωστή για τα λογοτεχνικά της έργα, τον πολιτικό ακτιβισμό και τις σημαντικές συνεισφορές της κατά τα μεταβατικά χρόνια της Τουρκίας. Η σχέση της με ηγέτες όπως ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, οι προσπάθειές της στην εκπαίδευση και τα δικαιώματα των γυναικών, και η αντιπροσώπευση της Τουρκίας στο εξωτερικό κατά την εξορία της την καθιστούν ένα αξέχαστο πρόσωπο στον Τουρκικό πολιτισμό και ιστορία.