Spis treści
Sułtan Abdülmecid I (pisany też Abdul Majid I; ur. 25 kwietnia 1823, zm. 25 czerwca 1861) uchodzi za jednego z najważniejszych władców późnego okresu Imperium Osmańskiego. Za jego panowania nadano ramy epoce Tanzimatu – szerokiemu programowi modernizacji administracji, armii, finansów i systemu prawnego – a państwo jednocześnie mierzyło się z nacjonalizmami i presją mocarstw europejskich.
Pochodzenie i rodzina
Abdülmecid I był synem sułtana Mahmuda II i Bezmiâlem Valide Sultan. Jego rodowód wywodzi się z dynastii Osmanów, potomków Osmana Gazi i Ertuğrula.
Małżonki i główne konkubiny (wybór)
Zwyczaje dworu osmańskiego sprawiały, że sułtan miał kilka oficjalnych partnerek dworskich (kadın/hanım). Wśród najważniejszych wymienia się m.in.:
- Servetseza Kadın (Başkadın)
- Şevkefza Kadın
- Tir-i Müjgan Kadın
- Gülcemal Kadın
- Düzdidil Kadın
- Perestu Kadın
- Verdicenan Kadın
Wybrane dzieci
- Murad V (sułtan w 1876 r.)
- Abdülhamid II (sułtan w latach 1876–1909)
- Mehmed V Reşad (sułtan w latach 1909–1918)
- Cemile Sultan
Wczesne życie i edukacja
Abdülmecid urodził się w Stambule. Otrzymał staranne, częściowo europejskie wykształcenie dworskie; biegle posługiwał się językiem francuskim i interesował się literaturą oraz muzyką klasyczną, co ukształtowało jego otwartość na reformy.
Panowanie (1839–1861)
Na tron wstąpił 2 lipca 1839 r., mając 16 lat (w 17. roku życia), w bardzo trudnym momencie dla państwa.
Kryzys egipski (1839–1841)
U progu jego rządów toczyła się wojna z Egiptem Muhammada Alego. Po klęsce armii osmańskiej pod Nizip (1839) i utracie floty, która odpłynęła do Aleksandrii, Stambuł uzyskał pomoc mocarstw zachodnich. Ostatecznie w 1841 r. sułtan potwierdził dziedziczne rządy rodziny Muhammada Alego w Egipcie w zamian za uznanie zwierzchnictwa sułtańskiego i wycofanie wojsk.
Tanzimat i reformy wewnętrzne
Najtrwalszym dorobkiem Abdülmecida była realizacja programu Tanzimatu: od Hatt‑ı Şerif z Gülhane (1839) po Hatt‑ı Hümayun (1856). Celem było umocnienie państwa poprzez modernizację instytucji i zrównanie poddanych wobec prawa.
- Reorganizacja armii (m.in. powszechny pobór i określenie długości służby) oraz administracji prowincjonalnej.
- Standaryzacja flagi państwowej (1844) – czerwony sztandar z białym półksiężycem i pięcioramienną gwiazdą – oraz wprowadzenie nowych marszów cesarskich.
- Reforma finansów: rozwój nowoczesnego budżetu i administracji skarbowej; kontynuacja emisji papierowych kaime.
- Przebudowa sądownictwa: tworzenie świeckich sądów cywilnych i karnych obok sądów religijnych.
- Rozwój oświaty: Rada Edukacji Publicznej (1845) i Ministerstwo Edukacji (Maarif), sieć szkół średnich i wyższych oraz szkoła osmańska w Paryżu.
- Ustawa ziemska z 1858 r., porządkująca własność i obieg gruntów.
- Stopniowe ograniczanie handlu niewolnikami i rynków niewolniczych.
- Rozszerzenie praw niemuzułmanów (m.in. równość wobec prawa; możliwość służby wojskowej z alternatywą podatku zastępczego).
Pomoc dla Irlandii (1847)
W czasie Wielkiego Głodu w Irlandii sułtan wsparł ofiary głodu darowizną pieniężną i transportami żywności. Według relacji dyplomatycznych Brytyjczycy poprosili, by zadeklarowana kwota nie przewyższała datku królowej Wiktorii; ostatecznie przekazano mniejszą sumę, a według lokalnej tradycji trzy osmańskie statki ze zbożem dotarły do portu w Droghedzie.
Wojna krymska (1853–1856)
Konflikt z Rosją wybuchł na tle sporów o święte miejsca i wpływy na Bałkanach. Imperium Osmańskie, wspierane przez Francję i Wielką Brytanię, prowadziło działania na Morzu Czarnym, Kaukazie i Krymie. Po długim oblężeniu upadł Sewastopol, a w 1856 r. podpisano pokój paryski, który zneutralizował Morze Czarne, przywracając równowagę sił. Aby sfinansować wysiłek wojenny, Porta zaciągnęła pierwsze w historii państwa pożyczki zagraniczne, co w kolejnych dekadach obciążyło skarb.
Pałac Dolmabahçe
Jednym z najbardziej widocznych symboli epoki Abdülmecida jest pałac Dolmabahçe (budowa 1843–1856) – pierwszy w Stambule zespół rezydencyjny w pełni zaprojektowany w stylu europejskim. Kompleks imponował rozmachem i bogatą dekoracją, ale jego koszt dodatkowo obciążył finanse państwa, zwłaszcza po wojnie krymskiej.
Śmierć i dziedzictwo
Sułtan Abdülmecid zmarł na gruźlicę 25 czerwca 1861 r. w Stambule. Spoczął przy meczecie Yavuz Selim. Tron objął jego młodszy brat sułtan Abdülaziz. Dziedzictwo Abdülmecida to przede wszystkim prawno‑administracyjne fundamenty Tanzimatu oraz wychowanie pokolenia, z którego wywodzili się późniejsi sułtani – Murad V, Abdülhamid II i Mehmed V.
