Índice
„Jestem Turecką kobietą, która kocha swój kraj i cierpiała dla niego”. Te słowa, wypowiedziane przez Halide Edip Adıvar, ucieleśniają ducha kobiety, która nie tylko była świadkiem, ale także aktywnie kształtowała burzliwą podróż Turcji od zmierzchu Imperium Osmańskiego do świtu nowoczesnej Republiki.
Urodzona w 1882 roku w sercu Imperium Osmańskiego, w Stambule, życie Halide Edip Adıvar było splecione ze znaczącymi społeczno-politycznymi wydarzeniami swojej epoki. Prześledzenie jej życia daje nam unikalną perspektywę, by zobaczyć transformacje, jakie przeszła Turcja, od ostatnich lat Imperium Osmańskiego do powstania nowoczesnej Republiki Tureckiej.
Halide Edip Adıvar: Działalność literacka i polityczna
Początki pracy dziennikarskiej
Halide Edip rozpoczęła swoją pisarską karierę w gazecie Tanin, używając pseudonimu „Halide Salih”. To zapoczątkowało jej wpływową karierę w dziennikarstwie i literaturze.
Powrót i nauczanie
Po krótkim wygnaniu w Egipcie, spowodowanym zamieszkami politycznymi, Halide Edip wróciła do Turcji i wznowiła swoją działalność literacką. Zaczęła także uczyć w Dârülmuallimât, przyczyniając się do edukacji równolegle do swojej pisarskiej kariery.
Ważniejsze dzieła literackie
W tym okresie Halide Edip opublikowała kilka znaczących dzieł. „Handan” (1912) i „Yeni Turan” (1912) zaprezentowały jej ewoluujący styl literacki i zaangażowanie w tematy społeczne i polityczne. „Son Eseri” (1913) dodatkowo umocniło jej status jako wybitnej autorki swoich czasów.
Literatura wojenna
Produkcja literacka Halide Edip podczas I wojny światowej odzwierciedlała burzliwe czasy. „Mev’ud Hüküm” (Obiecujący Wyrok) eksplorowała tematy sprawiedliwości i zmian społecznych. Jej pierwsza sztuka teatralna, „Kenan Çobanları” (Pasterze Kenanu), zaznaczyła jej debiut w pisarstwie dramatycznym.
Aktywizm polityczny
Po greckiej okupacji Izmiru, Halide Edip wygłaszała pełne pasji przemówienia, szczególnie w Sultanahmed. Przemówienia te zmobilizowały opinię publiczną i umocniły jej rolę jako wiodącego głosu w ruchu narodowym. Jej umiejętności oratorskie odegrały kluczową rolę w mobilizacji poparcia dla niepodległości Turcji.
Anadolu Ajansı
Halide Edip odegrała kluczową rolę w założeniu Anadolu Ajansı (AA), tureckiej krajowej agencji informacyjnej. Ta inicjatywa, wspierana przez Mustafę Kemala Atatürka, była kluczowa w rozpowszechnianiu dokładnych informacji na temat walki o niepodległość. AA od tego czasu rozrosła się do głównego globalnego źródła informacji.
Wygnanie i międzynarodowe uznanie
Z powodu nieporozumień politycznych Halide Edip i jej mąż opuścili Turcję w 1924 roku. Podczas 15-letniego wygnania stała się nieoficjalną ambasadorką Turcji. Wygłaszała wykłady i pisała artykuły, szczególnie w Anglii, promując zrozumienie tureckiej kultury i polityki. W tym okresie ukazały się również niektóre z jej najbardziej znanych dzieł, w tym „The Turkish Ordeal” (1928) i „The Clown and His Daughter” (1935).
Wczesne lata życia Halide Edip Adıvar
Halide Edip Adıvar była córką głównego urzędnika cesarskiego pałacu osmańskiego, Mehmeta Edipa Beja z Salonik, i Bedrifâm Hanım. Wczesna śmierć matki rzuciła cień na jej dzieciństwo, przez co spędziła większość czasu pod troskliwą opieką babci.
Środowisko, w którym dorastała, zapewniło, że nie była zwyczajną dziewczynką. Po powrocie do domu ojca po jego ponownym małżeństwie, uczęszczała do American College. Uzupełnieniem tego były lekcje od szanowanych osobistości: Rıza Tevfik zapewnił jej wgląd w turecką literaturę i filozofię, Salih Zeki wprowadził ją w świat matematyki, a Şükrü Efendi był jej przewodnikiem po języku arabskim.
Zawodowe początki i życie osobiste
Małżeństwo: W 1901 roku, zaraz po ukończeniu studiów na college’u, wyszła za mąż za swojego nauczyciela, Saliha Zeki. Z tego związku urodziło się dwóch synów. Mieli dwóch synów: Ayetullaha i Hikmetullaha Togo, ten drugi został nazwany na cześć zwycięstwa marynarki wojennej Japonii nad Rosją. Po ponownym małżeństwie jej pierwszego męża, rozstali się w 1911 roku. Następnie przyjęła nazwisko „Edip” w swoich pismach. Później, w 1917 roku, przebywając w Syrii, wyszła za mąż za dr. Adnana Adıvara, którego znała od czasów szkolnych.
Dążenia literackie: Zachęcona przez swoją nauczycielkę języka angielskiego, przetłumaczyła „Matkę” Johna Abbotta. To dzieło, opublikowane jako „Mader”, przyniosło jej nagrodę „Şefkat Nişanı” od sułtana Abdülhamida. Proklamacja Drugiej Ery Konstytucyjnej w 1908 roku zaznaczyła początek jej literackiej podróży.
Wygnanie: Z powodu swoich pism i poglądów politycznych, skutki Incydentu z 31 marca zmusiły ją do ucieczki do Egiptu, a później do Anglii. Jednak ustabilizowanie sytuacji spowodowało jej powrót do Turcji w 1909 roku, gdzie Halide Edip Adıvar podjęła się pracy pedagogicznej w Dârülmuallimât.
Działalność literacka i polityczna
Dziennikarstwo: Używając pseudonimu „Halide Salih”, rozpoczęła swoją pisarską podróż w gazecie Tanin, pod kierownictwem Tevfika Fikreta. Mimo zagrożeń, wytrwale kontynuowała swoją działalność, przyczyniając się do wielu publikacji.
Aktywizm: Gorączka Halide Edip Adıvar była widoczna podczas Incydentu z 31 marca, okresu zamieszania politycznego. Obawiając się zamachu, uciekła do Egiptu, by powrócić w 1909 roku i kontynuować swoją działalność literacką.
Wkłady: Pracując jako nauczycielka i inspektorka w szkołach dla dziewcząt, obserwowała zakątki Stambułu, co zainspirowało ją do napisania znanej powieści „Sinekli Bakkal”. Podczas wojny na Bałkanach założyła pierwsze stowarzyszenie kobiet, Teali-i Nisvan Cemiyeti.
Era I wojny światowej: Pośród zamieszania I wojny światowej, pisarstwo Halide Edip Adıvar okazywało żarliwy nacjonalizm, widoczny w jej powieści z 1917 roku Mev’ud Hüküm i sztuce Kenan Çobanları. Po wojnie popierała zorganizowany opór przeciwko okupacji, współtworząc wpływowe Towarzystwo Zasad Wilsona. Grecka okupacja Izmiru w 1919 roku jeszcze bardziej rozpaliła jej aktywizm. Jej mocne przemówienia, zwłaszcza w Sultanahmed, umocniły jej przywództwo w ruchu narodowym. W tym okresie nastąpiło również powstanie Anadolu Ajansı (AA), agencji informacyjnej, którą stworzyła z Yunusem Nadim, aby wesprzeć walkę o niepodległość, która dzięki wsparciu Atatürka rozpoczęła działalność w 1920 roku.
Opozycja wobec okupacji: Po okupacji Izmiru w 1919 roku, Halide Edip Adıvar zdecydowanie wyrażała swój sprzeciw na różnych spotkaniach, a jej przemówienie w Sultanahmed miało szczególnie trwały wpływ.
Polityka: Po Ruchu Narodowym, z powodu nieporozumień politycznych, Halide Edip i jej mąż opuścili Turcję w 1924 roku. Podczas swojego wygnania aż do 1939 roku (z wyjątkiem krótkiej wizyty w 1935 roku), stała się nieoficjalną ambasadorką Turcji, wygłaszając wykłady i pisząc artykuły, zwłaszcza w Anglii.
Anadolu Ajansı (AA): Rozmowy z Yunusem Nadim doprowadziły do pomysłu utworzenia agencji informacyjnej. Nazwa “Anadolu Ajansı” zrodziła się z ich wspólnego zrozumienia, że Anatolia odegra kluczową rolę w ratowaniu narodu. Wsparcie Mustafy Kemala Paszy umocniło koncepcję, a Anadolu Ajansı została oficjalnie założona 6 kwietnia 1920 roku. Na przestrzeni lat AA rozrosła się do głównego globalnego źródła informacji, dostarczając wiadomości w wielu językach, w tym w 13 różnych językach.
Prawa kobiet i edukacja: Na początku swojej kariery kładła duży nacisk na edukację kobiet i dzieci. Halide Edip Adıvar była siłą napędową stowarzyszenia Teâli-i Nisvân, promując aktywny udział kobiet w życiu społecznym.
Rola w wojnie na Bałkanach: W tym burzliwym okresie pracowała jako pielęgniarka w szpitalach utworzonych przez Teâli-i Nisvân Cemiyeti.
Związek z Mustafą Kemalem Atatürkiem: Okupacja Izmiru w 1919 roku przyniosła pełne pasji przemówienia Halide Edip Adıvar, wspierające Ruch Narodowy. Jej silny związek z Mustafą Kemalem Atatürkiem, założycielem nowoczesnej Turcji, rozpoczął się w tym okresie. Ich zawodowy związek charakteryzował się wzajemnym szacunkiem i intensywną wymianą intelektualną.
Dzieła Halide Edip Adıvar
- Heyula (1908) – Widmo
- Raik’in Annesi (1909) – Matka Raika
- Seviye Talip (1910) – Seviye Talip
- Handan (1912) – Handan (To samo, ponieważ jest to imię własne)
- Yeni Turan (1912) – Nowy Turan
- Son Eseri (1913) – Jej ostatnie dzieło
- Mev’ud Hüküm (1918) – Wyrok Obiecany
- Ateşten Gömlek (1923) – Koszula z ognia
- Vurun Kahpeye (1923) – Uderz w nierządnicę
- Kalp Ağrısı (1924) – Ból serca
- Zeyno’nun Oğlu (1928) – Syn Zeyno
- Sinekli Bakkal (1936) – Bazar z muchami
- Yolpalas Cinayeti (1937) – Morderstwo w Yolpalas
- Tatarcık (1939) – Mały Tatar
- Sonsuz Panayır (1946) – Wieczny jarmark
- Döner Ayna (1954) – Obrotowe lustro
- Akile Hanım Sokağı (1958) – Ulica Akile Hanım
- Kerim Ustanın Oğlu (1958) – Syn mistrza Kerima
- Sevda Sokağı Komedyası (1959) – Komedia ulicy miłości
- Çaresaz (1961) – Zdesperowany
- Hayat Parçaları (1963) – Fragmenty życia
Opowiadania:
- İzmir’den Bursa’ya (z Yakup Kadri, Falih Rıfkı i Mehmetem Asımem Usem, 1922) – Z Izmiru do Bursy
- Harap Mabetler (1911) – Zrujnowane świątynie
- Dağa Çıkan Kurt (1922) – Wilk, który wszedł na górę
Teatr:
- Kenan Çobanları (1916) – Pasterze Kenanu
- Maske ve Ruh (1945) – Maska i dusza
Wspomnienia:
- Türkün Ateşle İmtihanı (1962) – Próba ognia Turka
- Mor Salkımlı Ev (1963) – Dom z fioletową glicynia
W skrócie
Halide Edip Adıvar, urodzona w Stambule w 1882 roku, była symboliczną postacią w historii Turcji, znaną ze swoich dzieł literackich, aktywności politycznej i znaczącego wkładu w przełomowych latach Turcji. Jej związek z przywódcami, takimi jak Mustafa Kemal Atatürk, jej wysiłki na rzecz edukacji i praw kobiet oraz jej reprezentowanie Turcji za granicą podczas wygnania uczyniły ją niezapomnianą postacią w kulturze i historii Turcji.
