Spis treści
„Jestem Turczynką, kocham swój kraj i cierpiałam dla niego”. Te słowa, wypowiedziane przez Halide Edip Adıvar, ujmują ducha kobiety, która nie tylko była świadkiem, ale i aktywnie kształtowała burzliwą drogę Turcji od zmierzchu Imperium Osmańskiego do świtu nowoczesnej Republiki.
Urodzona w 1882 roku w sercu Imperium Osmańskiego, w Stambule, życie Halide Edip Adıvar było nierozerwalnie związane z ważnymi wydarzeniami społeczno-politycznymi swojej epoki. Prześledzenie jej życia daje nam unikalną perspektywę na transformacje, jakie przeszła Turcja, od ostatnich lat Imperium Osmańskiego do powstania nowoczesnej Republiki Tureckiej.
Halide Edip Adıvar: Przedsięwzięcia literackie i polityczne
Początki w dziennikarstwie
Halide Edip rozpoczęła swoją pisarską podróż w gazecie Tanin, używając pseudonimu „Halide Salih”. To zapoczątkowało jej wpływową karierę w dziennikarstwie i literaturze.
Powrót i nauczanie
Po krótkim wygnaniu w Egipcie, spowodowanym zamieszkami politycznymi, Halide Edip wróciła do Turcji i wznowiła swoje literackie dążenia. Zaczęła też uczyć w Dârülmuallimât, przyczyniając się do edukacji równolegle ze swoją pisarską karierą.
Ważne dzieła literackie
W tym okresie Halide Edip opublikowała kilka znaczących dzieł. „Handan” (1912) i „Yeni Turan” (1912) zaprezentowały jej ewoluujący styl literacki i zaangażowanie w tematy społeczne i polityczne. „Son Eseri” (1913) dodatkowo umocniło jej status wybitnej autorki swoich czasów.
Literatura wojenna
Dorobek literacki Halide Edip podczas I wojny światowej odzwierciedlał burzliwe czasy. „Mev’ud Hüküm” (Obiecujący Wyrok) eksplorował tematy sprawiedliwości i zmian społecznych. Jej pierwsza sztuka, „Kenan Çobanları” (Pasterze Kenanu), zaznaczyła jej debiut w pisarstwie dramatycznym.
Aktywizm polityczny
Po greckiej okupacji Smyrny Halide Edip wygłosiła pełne pasji przemówienia, szczególnie w Sultanahmedzie. Te przemówienia zmobilizowały opinię publiczną i umocniły jej rolę jako wiodącego głosu w ruchu narodowym. Jej umiejętności oratorskie odegrały kluczową rolę w mobilizacji wsparcia dla tureckiej niepodległości.
Anadolu Ajansı
Halide Edip odegrała kluczową rolę w utworzeniu Anadolu Ajansı (AA), tureckiej agencji informacyjnej. Ta inicjatywa, wspierana przez Mustafę Kemala Atatürka, była kluczowa w rozpowszechnianiu dokładnych informacji na temat walki o niepodległość. AA od tego czasu rozrosła się do głównego światowego źródła informacji.
Wygnanie i międzynarodowe uznanie
Z powodu nieporozumień politycznych Halide Edip i jej mąż opuścili Turcję w 1924 roku. Podczas 15-letniego wygnania stała się nieoficjalną ambasadorką Turcji. Wygłaszała wykłady i pisała artykuły, zwłaszcza w Anglii, promując zrozumienie tureckiej kultury i polityki. W tym okresie ukazały się również niektóre z jej najbardziej znanych dzieł, w tym „The Turkish Ordeal” (1928) i „The Clown and His Daughter” (1935).
Wczesne życie Halide Edip Adıvar
Halide Edip Adıvar była córką głównego urzędnika cesarskiego pałacu osmańskiego, Mehmeta Edipa Beja z Salonik, i Bedrifâm Hanım. Wczesna śmierć jej matki rzuciła cień na jej dzieciństwo, w wyniku czego spędziła większość życia pod troskliwą opieką babci.
Środowisko, w którym dorastała, zapewniło, że nie była zwyczajną dziewczyną. Po powrocie do domu ojca po jego ponownym ślubie, uczęszczała do American College. Było to uzupełnione lekcjami od szanowanych osobistości: Rıza Tevfik zapoznał ją z turecką literaturą i filozofią, Salih Zeki wprowadził ją w świat matematyki, a Şükrü Efendi był jej przewodnikiem po języku arabskim.
Zawodowe początki i życie osobiste
Małżeństwo: W 1901 roku, zaraz po ukończeniu studiów na college’u, wyszła za mąż za swojego tutora, Saliha Zekiego. Z tego związku pochodziło dwóch synów. Mieli dwóch synów: Ayetullaha i Hikmetullaha Togo, ten drugi został nazwany na cześć zwycięstwa morskiego Japonii nad Rosją. Po ponownym ślubie jej pierwszego męża, rozstali się w 1911 roku. Następnie przyjęła nazwisko „Edip” w swoich pismach. Później, w 1917 roku, przebywając w Syrii, wyszła za mąż za dr. Adnana Adıvara, którego znała od czasów szkolnych.
Dążenia literackie: Zachęcona przez swoją nauczycielkę angielskiego, przetłumaczyła „Matkę” Johna Abbotta. To dzieło, wydane jako „Mader”, przyniosło jej nagrodę „Şefkat Nişanı” od sułtana Abdülhamida. Proklamacja Drugiej Ery Konstytucyjnej w 1908 roku zaznaczyła początek jej literackiej podróży.
Wygnanie: Z powodu swoich pism i poglądów politycznych, w następstwie Incydentu 31 Marca została zmuszona do ucieczki do Egiptu, a później przeniosła się do Anglii. Jednak ustabilizowanie się sytuacji spowodowało, że wróciła do Turcji w 1909 roku, gdzie Halide Edip Adıvar podjęła pracę pedagogiczną w Dârülmuallimât.
Przedsięwzięcia literackie i polityczne
Dziennikarstwo: Używając pseudonimu „Halide Salih”, rozpoczęła swoją pisarską podróż w gazecie Tanin, pod kierownictwem Tevfika Fikreta. Mimo zagrożeń, wytrwała, przyczyniając się do wielu publikacji.
Aktywizm: Gorączka Halide Edip Adıvar była widoczna podczas Incydentu 31 Marca, okresu zamieszek politycznych. Obawiając się zabójstwa, uciekła do Egiptu, aby powrócić w 1909 roku i kontynuować swoje literackie poszukiwania.
Wkład: Pracując jako nauczycielka i inspektorka w szkołach dla dziewcząt, obserwowała boczne uliczki Stambułu, które zainspirowały jej znaną powieść „Sinekli Bakkal”. Podczas wojny bałkańskiej założyła pierwsze stowarzyszenie kobiet, Teali-i Nisvan Cemiyeti.
Era I wojny światowej: Pośród wstrząsów I wojny światowej, pismo Halide Edip Adıvar okazywało żarliwy nacjonalizm, widoczny w jej powieści z 1917 roku Mev’ud Hüküm i sztuce Kenan Çobanları. Po wojnie popierała zorganizowany opór przeciwko okupacji, współtworząc wpływową organizację Wilson Principles Society. Grecka okupacja Smyrny w 1919 roku dodatkowo rozpaliła jej aktywizm. Jej mocne przemówienia, szczególnie w Sultanahmedzie, ugruntowały jej przywództwo w ruchu narodowym. W tym okresie narodziła się również Anadolu Ajansı (AA), agencja informacyjna, którą wymyśliła z Yunusem Nadim, aby wzmocnić walkę o niepodległość, która dzięki wsparciu Atatürka ruszyła w 1920 roku.
Opozycja wobec okupacji: Po okupacji Smyrny w 1919 roku, Halide Edip Adıvar zdecydowanie wyrażała swój sprzeciw na różnych spotkaniach, a jej przemówienie w Sultanahmedzie szczególnie wywarło trwały wpływ.
Polityka: Po Ruchu Narodowym, z powodu różnic politycznych, Halide Edip i jej mąż opuścili Turcję w 1924 roku. Podczas swojego wygnania do 1939 roku (z wyjątkiem krótkiej wizyty w 1935 roku) stała się nieoficjalną ambasadorką Turcji, wygłaszając wykłady i pisząc artykuły, zwłaszcza w Anglii.
Anadolu Ajansı (AA): Rozmowy z Yunusem Nadim doprowadziły do pomysłu utworzenia agencji informacyjnej. Nazwa „Anadolu Ajansı” zrodziła się z ich wspólnego zrozumienia, że Anatolia odegra kluczową rolę w ratowaniu narodu. Wsparcie Mustafy Kemala Paszy scementowało koncepcję, a Anadolu Ajansı została oficjalnie założona 6 kwietnia 1920 roku. Na przestrzeni lat AA rozrosła się do głównego światowego źródła informacji, dostarczając wiadomości w wielu językach, w tym w 13 różnych językach.
Prawa kobiet i edukacja: Na początku swojej kariery kładła duży nacisk na edukację kobiet i dzieci. Halide Edip Adıvar była siłą napędową stowarzyszenia Teâli-i Nisvân, promując aktywny udział kobiet w życiu społecznym.
Rola w wojnie bałkańskiej: W tym burzliwym okresie pracowała jako pielęgniarka w szpitalach utworzonych przez Teâli-i Nisvân Society.
Związek z Mustafą Kemalem Atatürkiem: Okupacja Smyrny w 1919 roku zaowocowała pełnymi pasji przemówieniami Halide Edip Adıvar, walczącej o Ruch Narodowy. Jej silny związek z Mustafą Kemalem Atatürkiem, założycielem nowoczesnej Turcji, rozpoczął się w tym okresie. Ich zawodowy związek charakteryzował się wzajemnym szacunkiem i intensywną wymianą intelektualną.
Dzieła Halide Edip Adıvar
- Heyula (1908) – Widmo
- Raik’in Annesi (1909) – Matka Raika
- Seviye Talip (1910) – Seviye Talip
- Handan (1912) – Handan (To samo, ponieważ jest to imię własne)
- Yeni Turan (1912) – Nowy Turan
- Son Eseri (1913) – Jej ostatnie dzieło
- Mev’ud Hüküm (1918) – Obiecujący Wyrok
- Ateşten Gömlek (1923) – Koszula z płomieni
- Vurun Kahpeye (1923) – Uderz w nierządnicę
- Kalp Ağrısı (1924) – Ból serca
- Zeyno’nun Oğlu (1928) – Syn Zeyno
- Sinekli Bakkal (1936) – Bazar z muchami
- Yolpalas Cinayeti (1937) – Morderstwo w Yolpalas
- Tatarcık (1939) – Mały Tatar
- Sonsuz Panayır (1946) – Wieczny jarmark
- Döner Ayna (1954) – Obracające się lustro
- Akile Hanım Sokağı (1958) – Ulica Akile Hanım
- Kerim Ustanın Oğlu (1958) – Syn mistrza Kerima
- Sevda Sokağı Komedyası (1959) – Komedia ulicy miłości
- Çaresaz (1961) – Zdesperowany
- Hayat Parçaları (1963) – Fragmenty życia
Opowiadania:
- İzmir’den Bursa’ya (z Yakup Kadri, Falih Rıfkı i Mehmetem Asım Usem, 1922) – Z Izmiru do Bursy
- Harap Mabetler (1911) – Zrujnowane świątynie
- Dağa Çıkan Kurt (1922) – Wilk, który wszedł na górę
Teatr:
- Kenan Çobanları (1916) – Pasterze Kenanu
- Maske ve Ruh (1945) – Maska i dusza
Wspomnienia:
- Türkün Ateşle İmtihanı (1962) – Próba ognia Turka
- Mor Salkımlı Ev (1963) – Dom z fioletową glicynia
Krótko
Halide Edip Adıvar, urodzona w Stambule w 1882 roku, była symboliczną postacią w historii Turcji, znaną ze swoich dzieł literackich, aktywności politycznej i znaczącego wkładu w przełomowych latach Turcji. Jej związek z przywódcami, takimi jak Mustafa Kemal Atatürk, jej starania na rzecz edukacji i praw kobiet oraz jej reprezentacja Turcji za granicą podczas wygnania uczyniły ją niezapomnianą postacią w tureckiej kulturze i historii.
